Pacjenci przebywający w ośrodkach długoterminowej opieki

Cukrzyca jest dobrze znanym czynnikiem ryzyka przyjęcia do ośrodka długoterminowej opieki.83 Wśród dorosłych przebywających w tych ośrodkach stwierdza się zwiększoną częstość hospitalizacji, większą podatność na zakażenia oraz częstsze występowanie powikłań makronaczyniowych, depresji, niesprawności fizycznej oraz upośledzenia funkcji poznawczych w porównaniu z samodzielnie mieszkającymi dorosłymi bez cukrzycy.84,85 Leczenie cukrzycy typu 1 u chorych przebywających w ośrodkach opieki jest trudne ze względu na zmienny stan odżywienia, chaotyczne spożywanie posiłków i przyjmowanie płynów, trudności z porozumiewaniem się związane z zaburzeniami poznawczymi, a także niedostateczne wyszkolenie personelu w zakresie monitorowania i leczenia cukrzycy typu 1. Wszystkie te czynniki sprawiają, że ta populacja jest szczególnie podatna na duże wahania glikemii oraz występowanie nierozpoznanej hipo- i hiperglikemii.

W ośrodkach długoterminowej opieki zwykle stosuje się leczenie wieloma wstrzyknięciami insuliny dziennie z elastycznie ustalanymi docelowymi wartościami stężenia glukozy we krwi (tab. 2). Pacjenci powinni otrzymywać posiłki o stałym składzie, z uwzględnieniem indywidualnych preferencji żywieniowych w celu uniknięcia niezamierzonego spadku masy ciała i niedożywienia. W celu zwiększenia bezpieczeństwa chorych pożądane jest podawanie stałych posiłkowych dawek insuliny (bezpośrednio po posiłku, jeżeli spożycie jest niepewne). Osoby starsze chore na cukrzycę typu 1, które nie są w stanie spożywać posiłków, wciąż wymagają podawania insuliny podstawowej w celu uniknięcia DKA. Mieszanki insulin powinny być stosowane rzadko z powodu dużego ryzyka hipoglikemii ze względu na zmienne nawyki żywieniowe tych osób oraz ich słabą zdolność rozpoznawania hipoglikemii i informowania o niej. Częstsze monitorowanie stężenia glukozy we krwi jest wskazane podczas ostrej choroby, kiedy zmienia się ilość spożywanych pokarmów, a także kiedy koryguje się dawki insuliny z powodu hiper- lub hipoglikemii.

Jeżeli chodzi o codzienne czynności związane z leczeniem, większość osób starszych przebywających w ośrodkach długoterminowej opieki jest zależna od personelu tych ośrodków. Personel ten powinien zostać poinformowany i przeszkolony w kwestiach dotyczących cukrzycy, rozumieć znaczenie monitorowania stężenia glukozy we krwi w cukrzycy typu 1, a także zwracać uwagę na możliwość hipoglikemii i znacznej hiperglikemii. Należy systematycznie analizować wyniki monitorowania stężenia glukozy, w razie potrzeby modyfikując dawkowanie insuliny i dietę, jeżeli stwierdza się hipoglikemię lub ciężką hiperglikemię. Wyniki wstępnego badania wskazują na to, że konsultacje z wykorzystaniem telemedycyny mogą przynosić korzyści, ograniczając występowanie incydentów hipoglikemii i ciężkiej hiperglikemii wśród chorych przebywających w ośrodkach opieki pielęgniarskiej, którzy są leczeni insuliną.86

Leczenie czynników ryzyka sercowo-naczyniowego

W porównaniu z osobami bez cukrzycy ryzyko choroby układu krążenia (CVD) jest 7,7-razy większe wśród kobiet chorych na cukrzycę typu 1 oraz 3,6-razy większe wśród mężczyzn chorych na cukrzycę typu 1.87 Duże ryzyko CVD jest związane z nefropatią88,89 oraz obecnością zespołu metabolicznego.90-92 Nie przeprowadzono żadnych dużych prób klinicznych, w których skoncentrowano by się na leczeniu czynników ryzyka sercowo-naczyniowego u starszych chorych na cukrzycę typu 1. Wytyczne ADA/AGS (tab. 3) są oparte głównie na badaniach, w których uczestniczyły osoby starsze niezależnie od typu cukrzycy.

Ciśnienie tętnicze. Celem leczenia nadciśnienia tętniczego u ogólnie zdrowych osób starszych, a także osób starszych z zespołem kruchości, ale bez chorób przewlekłych w schyłkowym stadium jest ciśnienie tętnicze poniżej 140/80 mm Hg. W wytycznych ADA/AGS zalecono wyższe docelowe ciśnienie skurczowe i rozkurczowe (<150/90 mm Hg) u osób starszych w ogólnie złym stanie zdrowia, z chorobami przewlekłymi w schyłkowym stadium lub z krótką oczekiwaną długością dalszego życia, a także u przebywających w ośrodkach długoterminowej opieki.

W wytycznych European Society of Hypertension i European Society of Cardiology z 2013 roku dotyczących leczenia nadciśnienia tętniczego sformułowano następujące zalecenia odnoszące się do leczenia osób w podeszłym wieku: 1) u osób starszych z ciśnieniem skurczowym wynoszącym ≥160 mm Hg należy je obniżać do 140-150 mm Hg; 2) u sprawnych pacjentów w wieku podeszłym, ale <80 lat z ciśnieniem skurczowym wynoszącym początkowo ≥140 mm Hg należy rozważyć leczenie w celu obniżenia ciśnienia skurczowego do wartości poniżej 140 mm Hg; 3) u pacjentów w wieku >80 lat w dobrym stanie fizycznym i umysłowym z ciśnieniem skurczowym wynoszącym początkowo ≥160 mm Hg należy je obniżać do 140-150 mm Hg; 4) u pacjentów w podeszłym wieku z zespołem kruchości leczenie pozostawia się do decyzji lekarza prowadzącego; 5) docelowe ciśnienie rozkurczowe u chorych na cukrzycę wynosi < 85 mm Hg; 6) w zaawansowanym wieku podawanie dobrze tolerowanych leków hipotensyjnych powinno być kontynuowane, chyba że uzna się to za niebezpieczne.

Ciśnienie tętnicze powinno być obniżane stopniowo w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia objawów wynikających z nadmiernego spadku ciśnienia, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku z zespołem kruchości. U osób otrzymujących inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę lub antagonistów receptora angiotensynowego czynność nerek i stężenie potasu w surowicy powinny zostać skontrolowane w ciągu 1-2 tygodni od rozpoczęcia leczenia, a następnie co najmniej raz w roku. Jeżeli w leczeniu nadciśnienia wykorzystuje się diuretyki, należy monitorować elektrolity – w ciągu 1-2 tygodni od rozpoczęcia podawania tych leków, a następnie okresowo w trakcie dalszego leczenia.

Parametry lipidowe. ADA zaleca coroczne monitorowanie lipidogramu na czczo. Jeżeli występuje jawna CVD, docelowe stężenie cholesterolu LDL wynosi <70 mg/dl. Jeżeli nie ma jawnej CVD, docelowe stężenie cholesterolu LDL wynosi <100 mg/dl. Docelowe stężenie triglicerydów wynosi <150 mg/dl, a docelowe stężenie cholesterolu HDL wynosi >40 mg/dl u mężczyzn i >50 mg/dl u kobiet. Leczenie statyną jest wskazane u ogólnie zdrowych osób starszych oraz osób starszych w pośrednim (złożonym) ogólnym stanie zdrowia z zespołem kruchości w celu zmniejszenia chorobowości i umieralności z powodu CVD, chyba że takie leczenie jest przeciwwskazane lub nie jest tolerowane. W celu określenia korzyści z leczenia statyną u osób starszych w złym ogólnym stanie zdrowia, a także pacjentów przebywających w ośrodkach długoterminowej opieki należy brać pod uwagę oczekiwaną długość ich dalszego życia. Nie wykazano korzyści ze stosowania innych leków hipolipemizujących w monoterapii lub skojarzeniach u osób w starszym wieku chorych na cukrzycę typu 1.

Kwas acetylosalicylowy. Rola kwasu acetylosalicylowego w pierwotnej prewencji CVD u osób w starszym wieku chorych na cukrzycę typu 1 jest niejasna. U ogólnie zdrowych dorosłych podawanie kwasu acetylosalicylowego (75-162 mg dziennie) zaleca się zasadniczo u osób z grupy dużego ryzyka CVD (10-letnie ryzyko >10%, w tym u osób starszych z jednym dodatkowym czynnikiem ryzyka). Kwas acetylosalicylowy stosuje się również w ramach prewencji wtórnej u pacjentów z rozpoznaną CVD. Potencjalne korzyści z leczenia kwasem acetylosalicylowym trzeba zestawić z ryzykiem krwawienia w tej populacji, zwłaszcza u osób starszych z wieloma chorobami współistniejącymi, znacznym upośledzeniem funkcji poznawczych lub dużym ryzykiem upadków.

Podsumowanie

Osoby w starszym wieku chore na cukrzycę typu 1 stanowią niejednorodną grupę, która nie została zbyt dobrze zbadana. W przypadku długiego czasu trwania cukrzycy hipoglikemia występuje często niezależnie od stężenia HbA1C. U ogólnie zdrowych starszych osób zaleca się indywidualizowane leczenie z wykorzystaniem bardziej złożonych schematów podawania insuliny i dążeniem do niższej docelowej glikemii w warunkach częstego samodzielnego monitorowania stężenia glukozy we krwi. U osób w ogólnie złym stanie zdrowia lub z zespołem kruchości proponuje się modyfikacje tego podejścia do leczenia. U osób starszych należy oceniać takie problemy i czynniki, jak występowanie hipo- i hiperglikemii, nadciśnienie tętnicze, niesprawność fizyczna, zaburzenia wzroku, słuchu i funkcji poznawczych, ból, wsparcie społeczne, nietrzymanie moczu, polipragmazja, depresja, ryzyko upadków, a także potrzeba świadczeń społecznych. Plan leczenia powinien zakładać zmniejszenie do minimum częstości występowania hipoglikemii i ciężkiej hiperglikemii, a także uwzględniać zidentyfikowane problemy fizyczne, emocjonalne i społeczne w celu zwiększenia bezpieczeństwa leczenia oraz poprawy jakości życia. Można oczekiwać, że w przyszłości nowe preparaty insuliny i osiągnięcia technologiczne przyczynią się poprawy leczenia w tej powiększającej się populacji pacjentów.

Copyright 2014 American Diabetes Association. From Diabetes Spectrum, Vol. 27, No. 1, 2014, p. 9. Management of type 1 diabetes in older adults. Reprinted with permission from The American Diabetes Association.

Piśmiennictwo

1. DIAMOND project group: Incidence and trends of childhood type 1 diabetes worldwide 1990–1999. Diabet Med 23:857–866, 2006

2. Patterson CC, Dahlquist GG, Gyürüs E, Green A, Soltész G; EURODIAB study group: Incidence trends for childhood type 1 diabetes in Europe during 1989–2003 and predicted new cases 2005–20: a multicentre prospective registration study. Lancet 373:2027–2033, 2009

3. International Diabetes Federation: Diabetes Atlas. 5th ed. Brussels, Belgium, International Diabetes Federation, 2011

4. Schutt M, Fach EM, Seufert J, Kerner W, Lang W, Zeyfang A, Welp R, Holl RW; DPV Initiative and the German BMBF Competence Network Diabetes Network: Multiple complications and frequent severe hypoglycaemia in ‘elderly’ and ‘old’ patients with type 1 diabetes. Diabet Med 29:e176–e179, 2012

5. DCCT Research Group: The effect of intensive treatment of diabetes on the development and progression of long-term complications in insulin-dependent diabetes mellitus. N Engl J Med 329:977–986, 1993

6. Nathan DM, Cleary PA, Backlund JY, Genuth SM, Lachin JM, Orchard TJ, Raskin P, Zinman B; DCCT⁄EDIC Study Research Group: Intensive diabetes treatment and cardiovascular disease in patients with type 1 diabetes. N Engl J Med 353:2643–2653, 2005

7. White NH, Sun W, Cleary PA, Danis RP, Davis MD, Hainsworth DP, Hubbard LD, Lachin JM, Nathan DM: Prolonged effect of intensive therapy on the risk of retinopathy complications in patients with type 1 diabetes mellitus: 10 years after the Diabetes Control and Complications Trial. Arch Ophthalmol 126:1707–1715, 2008

8. Brown AF, Mangione CM, Saliba D, Sarkisian CA; California Healthcare Foundation/American Geriatrics Society Panel on Improving Care for Elders with Diabetes: Guidelines for improving the care of the older person with diabetes mellitus. J Am Geriatr Soc 51(5 Suppl. guidelines):S265–S280, 2003

9. American Diabetes Association: Economic costs of diabetes in the U.S. in 2012. Diabetes Care 36:1033–1046, 2013

10. Thunander M, Petersson C, Jonzon K, Fornander J, Ossiansson B, Torn C, Edvardsson S, Landin-Olsson M: Incidence of type 1 and type 2 diabetes in adults and children in Kronoberg, Sweden. Diabetes Res Clin Pract 82:247–255, 2008

11. Turner R, Stratton I, Horton V, Manley S, Zimmet P, Mackay IR, Shattock M, Bottazzo GF, Holman R: UKPDS 25: Autoantibodies to islet-cell cytoplasm and glutamic acid decarboxylase for prediction of insulin requirement in type 2 diabetes. Lancet 350:1288–1293, 1997

12. Merger SR, Leslie RD, Boehm BO: The broad clinical phenotype of type 1 diabetes at presentation. Diabet Med 30:170–178, 2013

13. Palmer JP, Fleming GA, Greenbaum CJ, Herold KC, Jansa LD, Kolb H, Lachin JM, Polonsky KS, Pozzilli P, Skyler JS, Steffes MW: C-peptide is the appropriate outcome measure for type 1 diabetes clinical trials to preserve beta-cell function: report of an ADA workshop, 21–22 October 2001. Diabetes 53:250–264, 2004

14. DCCT Research Group: Effect of intensive therapy on residual beta-cell function in patients with type 1 diabetes in the Diabetes Control and Complications Trial: a randomized, controlled trial. Ann Intern Med 128:517–523, 1998

15. Livingstone SJ, Looker HC, Hothersall EJ, Wild SH, Lindsay RS, Chalmers J, Cleland S, Leese GP, McKnight J, Morris AD, Pearson DW, Peden NR, Petrie JR, Philip S, Sattar N, Sullivan F, Colhoun HN: Risk of cardiovascular disease and total mortality in adults with type 1 diabetes: Scottish Registry Linkage Study. PLoS Med 9:e1001321, 2012

16. Jacobson AM, Braffett BH, Cleary PA, Gubitosi-Klug RA, Larkin ME, DCCT/EDIC Research Group: The long-term effects of type 1 diabetes treatment and complications on health-related quality of life: a 23-year follow-up of the Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications cohort. Diabetes Care 36:3131–3138, 2013

17. Beck RW, Tamborlane WV, Bergenstal RM, Miller KM, Dubose SN, Hall CA: The T1D Exchange Clinic Registry. J Clin Endocrinol Metab 97:4383–4389, 2012

18. Miller KM, Beck RW, Bergenstal RM, Goland RS, Haller MJ, McGill JB, Rodriguez H, Simmons JH, Hirsch IB: T1D Exchange Clinic network: evidence of a strong association between frequency of self-monitoring of blood glucose, hemoglobin A1C levels in T1D Exchange Clinic Registry participants. Diabetes Care 36:2009–2014, 2013

19. Weinstock RS, Xing D, Maahs DM, Michels A, Rickels MR, Peters AL, Bergenstal RM, Harris B, Dubose SN, Miller KM, Beck RW; for the T1D Exchange Clinic Network: Severe hypoglycemia and diabetic ketoacidosis in adults with type 1 diabetes: results from the T1D Exchange Clinic Registry. J Clin Endocrinol Metab 98:3411–3419, 2013

20. Laiteerapong N, Karter AJ, Liu JY, Moffet HH, Sudore R, Schillinger D, John PM, Huang ES: Correlates of quality of life in older adults with diabetes: the Diabetes & Aging Study. Diabetes Care 34:1749–1753, 2011

21. Inouye SK, Studenski S, Tinetti ME, Kuchel GA: Geriatric syndromes: clinical, research, and policy implications of a core geriatric concept. J Am Geriatr Soc 55:780–791, 2007

22. Cigolle CT, Langa KM, Kabeto MU, Tian Z, Blaum CS: Geriatric conditions and disability: the Health and Retirement Study. Ann Intern Med 147:156–164, 2007

23. Lee PG, Cigolle C, Blaum C: The cooccurrence of chronic diseases and geriatric syndromes: the Health and Retirement Study. J Am Geriatr Soc 57:511–516, 2009

24. JDRF Continuous Glucose Monitoring Study Group: Effectiveness of continuous glucose monitoring in a clinical care environment: evidence from the JDRF Continuous Glucose Monitoring trial. Diabetes Care 33:17–22, 2010

25. MacLeod KM, Hepburn DA, Frier BM: Frequency and morbidity of severe hypoglycaemia in insulin-treated diabetic patients. Diabet Med 10:238–245, 1993

26. Microvascular and acute complications in IDDM patients: the EURODIAB IDDM Complications study. Diabetologia 37:278–285,1994

27. ter Braak EW, Appelman AM, van de Laak M, Stolk RP, van Haeften TW, Erkelens DW: Clinical characteristics of type 1 diabetic patients with and without severe hypoglycemia. Diabetes Care 23:1467–1471, 2000

28. McCoy RG, Van Houten HK, Ziegenfuss JY, Shah ND, Wermers RA, Smith SA: Increased mortality of patients with diabetes reporting severe hypoglycemia. Diabetes Care 35:1897–1901, 2012

29. Nordin C: The case for hypoglycaemia as a proarrhythmic event: basic and clinical evidence. Diabetologia 53:1552–1561, 2010

30. Bree AJ, Puente EC, Daphna-Iken D, Fisher SJ: Diabetes increases brain damage caused by severe hypoglycemia. Am J Physiol Endocrinol Metab 297:e194–e201, 2009

31. Kodl CT, Seaquist ER: Cognitive dysfunction and diabetes mellitus. Endocr Rev 29:494–511, 2008

32. Gold AE, MacLeod KM, Frier BM: Frequency of severe hypoglycemia in patients with type 1 diabetes with impaired awareness of hypoglycemia. Diabetes Care 17:697–703, 1994

33. Matyka K, Evans M, Lomas J, Cranston I, Macdonald I, Amiel SA: Altered hierarchy of protective responses against severe hypoglycemia in normal aging in healthy men. Diabetes Care 20:135–141,1997

34. Brierley EJ, Broughton DL, James OF, Alberti KG: Reduced awareness of hypoglycaemia in the elderly despite an intact counterregulatory response. Q J Med 88:439–445, 1995

35. Bremer JP, Jauch-Chara K, Hallschmid M, Schmid S, Schultes B: Hypoglycemia unawareness in older compared with middleaged patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 32:1513–1517, 2009

36. Cryer PE: Hypoglycemia in type 1 diabetes mellitus. Endocrinol Metab Clin North Am 39:641–654, 2010

37. U.K. Hypoglycaemia Study Group: Risk of hypoglycaemia in types 1 and 2 diabetes: effects of treatment modalities and their duration. Diabetologia 50:1140–1147, 2007

38. Trief PM, Xing D, Kittlesrud J, Olson BA, Young L, Peters A, Miller KM, Beck R, Weinstock RS: Depression in adults with type 1 diabetes participating in the T1D Exchange clinic registry. Presented at the 73rd American Diabetes Association Scientific Session, Chicago, Ill., June 2013. Diabetes 62 (Suppl. 1):808-P, 2013

39. Anderbro T, Amsberg S, Adamson U, Bolinder J, Lins PE, Wredling R, Moberg E, Lisspers J, Johansson UB: Fear of hypoglycaemia in adults with type 1 diabetes. Diabet Med 27:1151–1158, 2010

40. Kirkman MS, Briscoe VJ, Clark N, Florez H, Haas LB, Halter JB, Huang ES, Korytkowski MT, Munshi MN, Odegard PS, Pratley RE, Swift CS; Consensus Development Conference on Diabetes and Older Adults: Diabetes in older adults: a consensus report. J Am Geriatr Soc 60:2342–2356, 2012

41. Action to Control Cardiovascular Risk in Diabetes Study Group: Gerstein HC, Miller ME, Byington RP, Goff DC Jr, Bigger JT, Buse JB, Cushman WC, Genuth S, Ismail-Beigi F, Grimm RH Jr, Probstfield JL, Simons-Morton DG, Friedewald WT: Effects of intensive glucose lowering in type 2 diabetes. N Engl J Med 358:2545–2559, 2008

42. Duckworth W, Abraira C, Moritz T, Reda D, Emanuele N, Reaven PD, Zieve FJ, Marks J, Davis SN, Hayward R, Warren SR, Goldman S, McCarren M, Vitek ME, Henderson WG, Huang GD; VADT Investigators: Glucose control and vascular complications in veterans with type 2 diabetes. N Engl J Med 360:129–139, 2009

43. ADVANCE Collaborative Group: Patel A, MacMahon S, Chalmers J, Neal B, Billot L, Woodward M, Marre M, Cooper M, Glasziou P, Grobbee D, Hamet P, Harrap S, Heller S, Liu L, Mancia G, Mogensen CE, Pan C, Poulter N, Rodgers A, Williams B, Bompoint S, de Galan BE, Joshi R, Travert F: Intensive blood glucose control and vascular outcomes in patients with type 2 diabetes. N Engl J Med 358:2560–2572, 2008

44. Hope SZ, Strain WD: Hypoglycemia in the elderly. Diabetic Hypoglycemia 6: 3–10, 2013

45. Munshi MN, Segal AR, Suhl E, Staum E, Desrochers L, Sternthal A, Giusti J, McCartney R, Lee Y, Bonsignore P, Weinger K: Frequent hypoglycemia among elderly patients with poor glycemic control. Arch Intern Med 171:362–364, 2011

46. Huang ES, Liu JY, Moffet HH, John PM, Karter AJ: Glycemic control, complications, and death in older diabetic patients: the Diabetes and Aging Study. Diabetes Care 34:1329–1336, 2011

47. Piette JD, Kerr EA: The impact of comorbid chronic conditions on diabetes care. Diabetes Care 29:725–731, 2006

48. Laiteerapong N, Huang ES, Chin MH: Prioritization of care in adults with diabetes and comorbidity. Ann N Y Acad Sci 1243:69–87, 2011

49. Centers for Disease Control and Prevention: Vision health initiative. Available at http://www.cdc.gov/visionhealth/data/index.htm.Accessed 6 July 2013

50. Bainbridge KE, Hoffman HJ, Cowie CC: Diabetes and hearing impairment in the United States: audiometric evidence from the National Health and Nutrition Examination Survey, 1999 to 2004. Ann Intern Med 149:1–10, 2008

51. Bainbridge KE, Hoffman HJ, Cowie CC: Risk factors for hearing impairment among U.S. adults with diabetes: National Health and Nutrition Examination Survey 1999–2004. Diabetes Care 34:1540–1545, 2011

52. Khan MI, Barlow RW, Weinstock RS: Acute hypoglycemia decreases central retinal function in the human eye. Vision Res 51:1623–1626, 2011

53. Sarma AV, Kanaya AM, Nyberg LM, Kusek JW, Vittinghoff E, Rutledge B, Cleary PA, Gatcomb P, Brown JS; DCCT/EDIC Research Group: Urinary incontinence among women with type 1 diabetes–how common is it? J Urol 181:1224–1230, 2009

54. Jackson SL, Scholes D, Boyko EJ, Abraham L, Fihn SD: Urinary incontinence and diabetes in postmenopausal women. Diabetes Care 28:1730–1738, 2005

55. Campanelli CM; American Geriatrics Society 2012 Beers Criteria Update Expert Panel: American Geriatrics Society updated Beers Criteria for potentially inappropriate medication use in older adults. J Am Geriatr Soc 60:616–631, 2012

56. Villareal DT, Banks M, Siener C, Sinacore DR, Klein S: Physical frailty and body composition in obese elderly men and women. Obes Res 12:913–920, 2004

57. Miller SL, Wolfe RR: The danger of weight loss in the elderly. J Nutr Health Aging 12:487–491, 2008

58. Shapses SA, Riedt CS: Bone, body weight, and weight reduction: what are the concerns? J Nutr 136:1453–1456, 2006

59. Brands AM, Biessels GJ, de Haan EH, Kappelle LJ, Kessels RP: The effects of type 1 diabetes on cognitive performance: a metaanalysis. Diabetes Care 28:726–735, 2005

60. Cox DJ, Kovatchev BP, Gonder-Frederick LA, Summers KH, McCall A, Grimm KJ, Clarke WL: Relationships between hyperglycemia and cognitive performance among adults with type 1 and type 2 diabetes. Diabetes Care 28:71–77, 2005

61. Rovet J, Alvarez M: Attentional functioning in children and adolescents with IDDM. Diabetes Care 20:803–810, 1997

62. Sommerfield AJ, Deary IJ, Frier BM: Acute hyperglycemia alters mood state and impairs cognitive performance in people with type 2 diabetes. Diabetes Care 27:2335–2340, 2004

63. Inkster B, Frier BM: The effects of hypoglycaemia on cognitive function in type 1 diabetes. Br J Diabetes Vasc Dis 12:221–226, 2012

64. Gregg EW, Beckles GL, Williamson DF, Leveille SG, Langlois JA, Engelgau MM, Narayan KM: Diabetes and physical disability among older U.S. adults. Diabetes Care 23:1272–1277, 2000

65. Sinclair AJ, Conroy SP, Bayer AJ: Impact of diabetes on physical function in older people. Diabetes Care 31:233–235, 2008

66. Richardson JK, Thies SB, DeMott TK, Ashton-Miller JA: Gait analysis in a challenging environment differentiates between fallers and nonfallers among older patients with peripheral neuropathy. Arch Phys Med Rehabil 86:1539–1544, 2005

67. Buman MP, Hekler EB, Haskell WL, Pruitt L, Conway TL, Cain KL, Sallis JF, Saelens BE, Frank LD, King AC: Objective lightintensity physical activity associations with rated health in older adults. Am J Epidemiol 172:1155–1165, 2010

68. American Geriatrics Society: AGS/BGS clinical practice guideline: Prevention of falls in older persons, 2010. Available from http://www.americangeriatrics.org/health_care_professionals/clinical_practice/clinical_guidelines_recommendations/2010.Accessed 6 June 2013

69. Volpato S, Leveille SG, Blaum C, Fried LP, Guralnik JM: Risk factors for falls in older disabled women with diabetes: the women’s health and aging study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 60A:1539–1545, 2005

70. Schwartz AV, Hillier TA, Sellmeyer DE, Resnick HE, Gregg E, Ensrud KE, Schreiner PJ, Margolis KL, Cauley JA, Nevitt MC, Black DM, Cummings SR: Older women with diabetes have a higher risk of falls: a prospective study. Diabetes Care 25:1749–1754, 2002

71. Bonds DE, Larson JC, Schwartz AV, Strotmeyer ES, Robbins J, Rodriguez BL, Johnson KC, Margolis KL: Risk of fracture in women with type 2 diabetes: the Women’s Health Initiative Observational Study. J Clin Endocrinol Metab 91:3404–3410, 2006

72. National Osteoporosis Foundation: 2013 clinician’s guide to prevention and treatment of osteoporosis. Available from http://www.nof.org/files/nof/public/content/file/950/upload/523.pdf. Accessed 22 September 2013 73Roy T, Lloyd CE: Epidemiology of depression and diabetes: a systematic review. J Affect Disord 142 (Suppl.):S8–S21, 2012

74. Lin EH, Katon W, Von Korff M, Rutter C, Simon GE, Oliver M, Ciechanowski P, Ludman EJ, Bush T, Young B: Relationship of depression and diabetes self-care, medication adherence, and preventive care. Diabetes Care 27:2154–2160, 2004

75. Peyrot M, McMurray JF Jr, Kruger DF: A biopsychosocial model of glycemic control in diabetes: stress, coping and regimen adherence. J Health Soc Behav 40:141–158, 1999

76. Munshi MN, Segal AR, Suhl E, Ryan C, Sternthal A, Giusti J, Lee Y, Fitzgerald S, Staum E, Bonsignor P, DesRochers L, McCartney R, Weinger K: Assessment of barriers to improve diabetes management in older adults. Diabetes Care 36:543–549, 2013

77. Fried LP, Tangen CM, Walston J, Newman AB, Hirsch C, Gottdiener J, Seeman T, Tracy R, Kop WJ, Burke G, McBurnie MA; Cardiovascular Health Study Collaborative Research Group: Frailty in older adults: evidence for a phenotype. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 56:M146–M156, 2001

78. Heise T, Nosek L, Rønn BB, Endahl L, Heinemann L, Kapitza C, Draeger E: Lower within-subject variability of insulin detemir in comparison to NPH insulin and insulin glargine in people with type 1 diabetes. Diabetes 53:1614–1620, 2004

79. Poon K, King AB: Glargine and detemir: safety and efficacy profiles of the long-acting basal insulin analogs. Drug Health Patient Saf 2:213–223, 2010

80. Pieber TR, Treichel HC, Hompesch B, Philotheou A, Mordhorst L, Gall MA, Robertson LI: Comparison of insulin detemir and insulin glargine in subjects with type 1 diabetes using intensive insulin therapy. Diabet Med 24:635–642, 2007

81. Misso ML, Egberts KJ, Page M, O’Connor D. Shaw J: Continuous subcutaneous insulin infusion (CSII) versus multiple insulin injections for type 1 diabetes mellitus. Cochrane Database Syst Rev 2010, CD005103

82. Bergenstal RM, Klonoff DC, Garg SK, Bode BW, Meredith M, Slover RH, Ahmann AJ, Welsh JB, Lee SW, Kaufman FR; for the ASPIRE In-Home Study Group: Thresholdbased insulin pump interruption for reduction of hypoglycemia. N Engl J Med 369:224–232, 2013

83. Dybicz SB, Thompson S, Molotsky S, Stuart B: Prevalence of diabetes and the burden of comorbid conditions among elderly nursing home residents. Am J Geriatr Pharmacother 9:212–223, 2011

84. Travis SS, Buchanan RJ, Wang S, Kim M: Analyses of nursing home residents with diabetes at admission. J Am Med Dir Assoc 5:320–327, 2004

85. Migdal A, Yarandi SS, Smiley D, Umpierrez GE: Update on diabetes in the elderly and in nursing home residents. J Am Med Dir Assoc 12:627–632, 2011

86. Dy P, Morin PC, Weinstock RS: Use of telemedicine to improve glycemic management in a skilled nursing facility: a pilot study. Telemed J E Health 19:643–645, 2013

87. Soedamah-Muthu SS, Fuller JH, Mulnier HE, Raleigh VS, Lawrenson RA, Colhoun HM: High risk of cardiovascular disease in patients with type 1 diabetes in the U.K.: a cohort study using the general practice research database. Diabetes Care 29:798–804, 2006

88. Groop PH, Thomas MC, Moran JL, Waden J, Thorn LM, Makinen VP, Rosengard-Barlund M, Saraheimo M, Hietala K, Heikkila O, Forsblom C; FinnDiane Study Group: The presence and severity of chronic kidney disease predicts all-cause mortality in type 1 diabetes. Diabetes 58:1651–1658, 2009

89. Beijers HJ, Ferreira I, Bravenboer B, Dekker JM, Nijpels G, Heine RJ, Stehouwer CD: Microalbuminuria and cardiovascular autonomic dysfunction are independently associated with cardiovascular mortality: evidence for distinct pathways: the Hoorn Study. Diabetes Care 32:1698–1703, 2009

90. McGill M, Molyneaux L, Twigg SM, Yue DK: The metabolic syndrome in type 1 diabetes: does it exist and does it matter? J Diabetes Complications 22:18–23, 2008

91. Purnell JQ, Zinman B, Brunzell JD; DCCT/EDIC Research Group: The effect of excess weight gain with intensive diabetes mellitus treatment on cardiovascular disease risk factors and atherosclerosis in type 1 diabetes mellitus: results from the Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications Study (DCCT/EDIC) study. Circulation 127:180–187, 2013

92. Thorn LM, Forsblom C, Waden J, Saraheimo M, Tolonen N, Hietala K, Groop PH; Finnish Diabetic Nephropathy (FinnDiane) Study Group: Metabolic syndrome as a risk factor for cardiovascular disease, mortality, and progression of diabetic nephropathy in type 1 diabetes. Diabetes Care 32: 950–952, 2009

93. Task Force for the Management of Hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC): 2013 ESH/ESC guidelines for the management of arterial hypertension. J Hypertens 31:1281–1357, 2013

94. American Diabetes Association: Standards of medical care in diabetes—2013. Diabetes Care 36 (Suppl. 1):S11–S66, 2013

95. 2012 aids for insulin users. Diabetes Forecast January 2012. Available from http://forecast.diabetes.org/magazine/features/2012-aids-insulin-users. Accessed 1 August 2013

Do góry