Nos jest pierwszym miejscem, do którego trafia wdychane przez nas powietrze, dlatego główną jego funkcją jest przewodzenie, oczyszczanie, nawilżanie i ogrzewanie. Jako początkowy odcinek układu oddechowego stanowi pierwszą barierę immunologiczną i ochronną^1-3. Powodem upośledzenia funkcji nosa jest najczęściej jego nieżyt, który stanowi skutek procesu zapalnego w obrębie błony śluzowej oraz warstwy podśluzowej. Nieżyt charakteryzuje się wyciekiem wodnistej wydzieliny z nosa lub spływaniem jej do gardła i towarzyszy mu często kichanie oraz uczucie zatkania^1,4. Patogeneza wyżej wymienionych objawów jest złożona i może być wywołana przez różne i niezależne od siebie czynniki. Ze względu na różny patomechanizm powstawania zmian zapalnych błony śluzowej nosa wyróżnia się kilka rodzajów nieżytów nosa:

• infekcyjne zapalenie błony śluzowej nosa – większość tego typu nieżytów nosa jest spowodowana przez wirusy, charakteryzuje się ostrym i krótkim przebiegiem⁵
• alergiczny nieżyt nosa – za powstanie objawów klinicznych odpowiadają IgE, które indukują proces zapalny błony śluzowej oraz w warstwie podśluzowej wywołany działaniem alergenów (np. trawy, roztocza kurzu, sierść zwierząt)⁶
• nieinfekcyjne, niealergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (NNN) – jest to objaw nieżytu nosa spowodowany niejednorodną grupą schorzeń. Rozpoznanie NNN ustala się po wykluczeniu infekcyjnego lub alergicznego podłoża nieżytu⁵.

Celem kompleksowego leczenia nieżytów nosa jest zwalczenie objawów choroby, poprawienie jakości życia pacjenta oraz zapobieganie powikłaniom, takim jak zapalenie zatok przynosowych czy zapalenie ucha środkowego⁵. Wśród dostępnych na rynku leków donosowych szczególnie dużą popularnością cieszą się preparaty stosowane doraźnie, ponieważ szybko przynoszą ulgę pacjentowi i zwalczają dokuczliwe objawy, np. blokadę nosa. Do tej grupy leków zaliczamy między innymi α-mimetyki donosowe, które mogą być stosowane przez kilka dni w każdym fenotypie nieżytu nosa, gdzie dominującym objawem jest przekrwienie.

Rycina 1. Częstotliwość ruchu rzęsek (Hz)⁵

Wybór odpowiedniej substancji czynnej

Do najczęściej stosowanych substancji podawanych drogą donosową w tej grupie lekowej należą pochodne imidiazolinowe, takie jak ksylometazolina oraz jej nowsza hydroksylowa pochodna – oksymetazolina. Mechanizm ich działania polega na stymulacji receptorów α w mięśniówce gładkiej naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa, dzięki czemu dochodzi do ich obkurczania, a tym samym do zmniejszania przekrwienia, redukcji nadmiernego wysięku oraz obrzęku błony śluzowej, a także do poszerzenia światła przewodów nosa, co w konsekwencji ułatwia pacjentowi oddychanie przez nos⁷. Największe znaczenie w tych mechanizmach mają receptory α2 A, α1 A oraz α2 B. Ksylometazolina charakteryzuje się większym powinowactwem do receptorów α2 B niż oksymetazolina, jednak ta druga oddziałuje na receptor z większą mocą, przez co jej działanie jest silniejsze. Oksymetazolina jest również częściowym agonistą receptora α1 A. Zależności te mogą być przyczyną większej skuteczności niższych stężeń oksymetazoliny w porównaniu z ksylometazoliną w obkurczaniu naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa^7,9-10. Jak wykazano w badaniach, ksylometazolina w stężeniu 0,1% powodowała częściowe zmniejszenie częstotliwości ruchu rzęsek. Jest to stężenie, w którym ksylometazolina jest powszechnie stosowana. Oksymetazolina w stężeniu 0,1% również powodowała zmniejszenie częstotliwości ruchu rzęsek (ryc. 1), warto jednak zwrócić uwagę, że maksymalnym jej stężeniem stosowanym w produktach leczniczych jest 0,05%. Na podstawie powyższych badań można wnioskować, że podczas stosowania oksymetazoliny istnieje mniejsze prawdopodobieństwo uszkodzenia błony śluzowej nosa poprzez nieodwracalne zmniejszenie częstotliwości ruchu znajdujących się w niej rzęsek^3,8.

Poza wyborem substancji czynnej na skuteczność i bezpieczeństwo terapii istotnie wpływają także inne cechy fizykochemiczne produktów dostępnych na rynku, takie jak:

• pH
• osmolarność
• rozkład wielkości emitowanych cząstek podczas rozpylenia
• powtarzalność dawkowania
• lepkość kinetyczna i gęstość roztworu
• odpowiednia depozycja preparatu w jamie nosowej^11-13.

W celu dokonania oceny preparatów z oksymetazoliną oraz ksylometazoliną pod względem najistotniejszych cech fizykochemicznych przebadano i zanalizowano 7 najpopularniejszych na rynku produktów.

Materiały i metodyka

Celem badania była analiza produktu Acatar Control oraz najpopularniejszych produktów konkurencji pod względem wybranych właściwości fizykochemicznych, które mogą wpływać na skuteczność i bezpieczeństwo terapii.

Do badań wybrano 7 preparatów handlowych – 3 zawierające chlorowodorek oksymetazoliny (Acatar Control, Vicks Sinex, Nasivin Classic) oraz 4 zawierające chlorowodorek ksylometazoliny (Xylorin, Otrivin, Nasic, Sudafed XyloSpray HA).

Nazwy produktów z wyjątkiem Acatar Control zostały zaślepione. Pozostałe produkty zostały oznaczone następującymi nazwami: Produkt 1; Produkt 2; Produkt 3; Produkt 4; Produkt 5; Produkt 6.

Wyznaczenie pH

Pomiar pH preparatów wykonano metodą potencjometryczną w temperaturze 22°C±2°C (pH-metr Mettler Toledo, Szwajcaria).

Pomiar ciśnienia osmotycznego

Ciśnienie osmotyczne oznaczono dla każdego preparatu sześciokrotnie za pomocą osmometru Marcel OS 3000 (Marcel, Polska). Do badań pobierano każdorazowo 100 μl wybranego roztworu produktu leczniczego.

Rozkład wielkości cząstek emitowanych z atomizerów donosowych

Rozkład wielkości kropel emitowanych z atomizerów donosowych był określany z użyciem dyfrakcyjnego spektrometru aerozolowego Spraytec (Malvern Instruments, Wielka Brytania) wyposażonego w soczewkę detektora o średnicy 300 mm, pozwalającego na analizę wielkości kropel w szerokim zakresie 0,1-900 µm. Atomizery umieszczano w odległości 150 mm od soczewki detektora. Końcówki atomizerów były pozycjonowane w odległości ok. 7 cm od osi promienia laserowego będącego obszarem detekcji kropel. Przed rozpoczęciem pomiarów z każdego preparatu wyzwalano pod wyciągiem ok. 10 dawek (tzw. priming), aby zapewnić prawidłowe działanie atomizera podczas oznaczania rozkładu wielkości kropel (DSD – drop size distribution). Pomiary były wykonywane w trybie samoczynnej aktywacji pomiaru, tj. zaczynającego się w momencie detekcji przez przyrząd chmury aerozolu. Częstość analizy próbek (sampling rate) wynosiła 1 kHz. W trakcie każdego pomiaru zebrano ok. 500 rozkładów wielkości kropel dla każdej wyzwolonej dawki. Dla takiego okna czasowego wyliczano średni rozkład wielkości kropel. Wyniki wyznaczano wewnątrz procedury pomiarowej Spraytec. Na ich podstawie – dla powtórzeń danego preparatu – wyliczono wartość średnią i odchylenie standardowe w programie Excel Microsoft.