Metodę tDCS wykorzystuje się obecnie jedynie w warunkach eksperymentalnych. Zgodnie z aktualnymi danymi może być ona rozważana u osób z depresją bez lekooporności o nasileniu łagodnym lub umiarkowanym w celu potencjalizacji stosowanego leczenia przeciwdepresyjnego.

Najskuteczniejszym postępowaniem u chorych z depresją lekooporną pozostaje EW. W tej grupie chorych wskaźnik remisji po jego zastosowaniu sięga ok. 50%.32 W niedawno przeprowadzonej metaanalizie nie stwierdzono istotnej różnicy we wskaźnikach remisji między pacjentami z depresją w przebiegu ChAJ i ChAD,33 jednak reakcja na leczenie szybciej pojawia się u chorych z depresją w przebiegu ChAD.34 Ujemną stroną EW są zaburzenia czynności poznawczych powstające w następstwie tego leczenia, jednak w większości przypadków mają one charakter przemijający.35

W ostatnich latach prowadzone są badania nad optymalnym ułożeniem elektrod (zabiegi dwustronne: skroniowe lub czołowe i jednostronne) oraz szerokością bodźca (krótki i ultrakrótki), które pozwolą na zminimalizowanie działań niepożądanych przy zachowaniu tej samej skuteczności. Wykazano, że zabiegi jednostronne przeprowadzane nad półkulą niedominującą w mniejszym stopniu wpływają na czynności poznawcze, jednak mogą mieć gorszą skuteczność i zaczynają działać później niż dwustronne.36 Zarówno skuteczność, jak i tolerancja EW są różne dla poszczególnych chorych.

Mimo że EW jest wykorzystywane od ponad 70 lat, ustalenie optymalnych parametrów terapii wciąż wymaga badań. EW pozostaje metodą z wyboru u osób z depresją, u których zawiodły farmakologiczne metody leczenia i rTMS, a których stan wymaga szybkiej poprawy (odmowa przyjmowania płynów i pokarmów, silne myśli/tendencje samobójcze).

Podsumowanie

Najskuteczniejszą spośród metod postępowania u pacjentów z depresją lekooporną pozostaje EW. Warto zaznaczyć, że ci chorzy na każdym etapie powinni korzystać z psychoterapii (najwięcej jest doniesień o korzystnym wpływie psychoterapii poznawczo-behawioralnej) i psychoedukacji. Dalsze badania pozwalające na poznanie neurobiologicznego podłoża zaburzeń afektywnych z pewnością przełożą się na rozwój skuteczniejszych metod pomocy tej grupie pacjentów. Duże nadzieje wiązane są szczególnie z postępem technicznym i nową wiedzą o działaniu nieinwazyjnych metod stymulacji mózgu.

Management of drug-resistant depression

Abstract

Treatment of resistant unipolar depression is most commonly considered when an episode of major depression has not improved after at least two adequate trials of antidepressant drugs of different classes. In patients with bipolar depression, antidepressive treatment should be accompanied by an appropriate mood-stabilizing drug. Despite developments in psychopharmacology, 60% of unipolar depressed patients do not achieve remission after two trials of adequate treatment. It is difficult to estimate the prevalence of treatment resistance in bipolar depressed patients because of the highly recurrent course of the disease which also changes clinically over time. When the ongoing treatment appears to be insufficient, it should first be optimized and then the diagnosis should be reassessed. The next step may be switching to a new antidepressive drug or dosage augmentation. Finally, the use of neurostimulation techniques such as transcranial magnetic stimulation and electroconvulsive therapy should be considered.

Piśmiennictwo

1. Kielhoz P (red.). Depressive illness: diagnosis, assessment, treatment. Bern: Hans Huber Publisher, 1972.

2. Święcicki Ł. Klasyfikacje depresji – czy są do czegoś potrzebne? W: Parnowski T, Święcicki Ł. Rozpoznawanie i leczenie depresji w praktyce lekarza rodzinnego. Warszawa: Medycyna Plus, 2007:21-30.

3. Pużyński S. Choroby afektywne nawracające. W: Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J. Psychiatria. Tom II. Psychiatria kliniczna. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2011:305-76.

4. Berlim MT, Turecki G. What is the meaning of treatment resistant/refractory major depression (TRD)? A systematic review of current randomized trials. Eur Neuropsychopharmacol 2007;17:696-707.

5. Dudek D. Leczenie epizodu depresyjnego w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. W: Jarema M (red.). Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Gdańsk: Via Medica, 2015:63-7.

6. Sienaert P, Lambrichts L, Dols A, et al. Evidence-based treatment strategies for treatment-resistant bipolar depression: a systematic review. Bipolar Disorders 2013;15:61-9.

7. Rush AJ, Trivedi MH, Wisniewski SR, et al. Acute and Longer-Term Outcomes in Depressed Outpatients Requiring One or Several Treatment Steps: A STAR*D Report. Am J Psychiatry 2006;163:1905-17.

8. Gaynes BN, Warden D, Trivedi MH, et al. What did STAR*D Teach Us? Results From a Large-Scale, Practical, Clinical Trial for Patients With Depression. Psychiatr Serv 2009;60:1439-45.

9. Angst J, Azorin J-M, Bowden CL, et al. Prevalence and characteristics of undiagnosed bipolar disorders in patients with a major depressive episode. Arch Gen Psychiatry 2011;68:791-9.

10. Lenox-Smith AJ, Jiang Q. Venlafaxine extended release versus citalopram in patients with depression unresponsive to a selective serotonin reuptake inhibitor. Int Clin Psychopharmacol 2008;23:113-9.

11. Peselow ED, Filippi AM, Goodnick P, et al. The short- and long-term efficacy of paroxetine HCl: B. Data from double-blind crossover study and from a year-long term trial vs. imipramine and placebo. Psychopharmacol Bull 1989;25:272-6.

12. Tundo A, de Filippis R, Proietti L. Pharmacologic approaches to treatment resistant depression: Evidences and personal experience. World J Psychiatr 2015;5:330-41.

13. Thase ME, Rush JA. Treatment resistant depression. W: Bloom FE, Kupfer DJ (red.). Psychopharmacology. New York: Raven Press, 1995.

14. Zarate CA, Kando JC, Tohen M, et al. Does intolerance or lack of response with fluoxetine predict the same will happen with sertraline? J Clin Psychiatry 1996;57:67-71.

15. Mahi GS, Ng F, Berk M. Dual-dual action? Combining venlafaxine and mirtazapine in the treatment of depression. Aust NZJ Psychiatry 2008;42:346-9.

16. Zhou X, Ravindran AV, Qin B, et al. Comparative efficacy, acceptability, and tolerability of augmentation agents in treatment-resistant depression: systemic review and network meta-analysis. J Clin Psychiatry 2015;76:e487-98.

17. Cusin C, Iovieno N, Iosifescu DV, et al. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of pramipexole augmentation in treatment-resistant major depressive disorder. J Clin Psychiatry 2013;74:e636-41.

18. Goldberg JF, Burdick KE, Endick CJ. Preliminary randomized, double-blind, placebo-controlled trial of pramipexole added to mood stabilizers for treatment-resistant bipolar depression. Am J Psychiatry 2004;161:564-6.

19. Maeng S, Zarate CA, Du J, et al. Cellular mechanisms underlying the antidepressant effects of ketamine: role of alpha-amino-3-hydroxy-5-methylisoxazole-4-propionic acid receptors. Biol Psychiatry 2008;63:349-52.

20. Zarate CA, Sing JB, Carlson PJ, et al. A randomized trial of an N-methyl-D-aspartate antagonist in treatment-resistant major depression. Arch Gen Psychiatry 2006;63:856-64.

21. Zarate CA Jr, Brutsche NE, Ibrahim L, et al. Replication of ketamine’s antidepressant efficacy in bipolar depression: a randomized controlled add-on trial. Biol Psychiatry 2012;71:939-46.

22. Dunlop BW, Crits-Christoph P, Evans DL, et al. Coadministration of modafinil and a selective serotonin reuptake inhibitor from the initiation of treatment of major depressive disorder with fatigue and sleepiness: a double-blind, placebo-controlled study. J Clin Psychopharmacol 2007;27:614-9.

23. Lefaucheur J-P, Andre-Obadia N, Antal A, et al. Evidence-based guidelines on the therapeutic use of repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS). Clin Neurophysiol 2014;125:2150-206.

24. Carpenter LL, Janicak PG, Aaronson ST, et al. Transcranial magnetic stimulation (TMS) for major depression: a multisite, naturalistic, observational study of acute treatment outcomes in clinical practice. Depress Anxiety 2012;29:587-96.

25. Connolly KR, Helmer A, Cristancho MA, et al. Effectiveness of Transcranial Magnetic Stimulation in Clinical Practice Post-FDA Approval in the United States: Results Observed with the First 100 Consecutive Cases of Depression at an Academic Medical Center. J Clin Psychiatry 2012;73:e567-73.

26. Berlim MT, Eynde F, van den Eynde, et al. Response, remission and drop-out rates following high-frequency repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS) for treating major depression: a systematic review and meta-analysis of randomized, double-blind and sham-controlled trials. Psychol Med 2014;44:225-39.

27. Berlim MT, van den Eynde F, Daskalakis ZJ. Efficacy and acceptability of high frequency repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS) versus electoconvulsive therapy (ECT) for major depression: a systematic review and metaanalysis of randomized trials. Depress Anxiety 2013;30:614-23.

28. Fregni F, Boggio PS, Nitsche MA, et al. Treatment of major depression with transcranial direct current stimulation. Bipolar Dis 2006;8:203-4.

29. Boggio PS, Rigonatti SP, Ribeiro RB, et al. A randomized, double-blind clinical trial on the efficacy of cortical direct current stimulation for the treatment of major depression. Int J Neuropsychopharmacol 2008;11:249-54.

30. Brunoni AR, Valiengo L, Baccaro A, et al. The sertraline vs electrical current therapy for treating depression clinical study. Results from a factorial, randomized, controlled trial. JAMA Psychiatry 2013;70:383-91.

31. Brunoni AR, Ferrucci R, Bortolomasi M, et al. Transcranial direct current stimulation (tDCS) in unipolar vs. bipolar depressive disorder. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psych 2011;35:96-101.

32. Heijnen WT, Birkenhäger TK, Wierdsma A, et al. Antidepressant pharmacotherapy failure and response to subsequent electroconvulsive therapy: a meta-analysis. J Clin Psychopharmacol 2010;30:616-9.

33. Dierckx B, Heijnen WT, van den Broek WW, et al. Efficacy of electroconvulsive therapy in bipolar versus unipolar major depression: a meta-analysis. Bipolar Disord 2012;14:146-50.

34. Sienaert P, Vansteelandt K, Demyttenaere K, et al. Ultra-brief pulse ECT in bipolar and unipolar depressive disorder: differences in speed of response. Bipolar Disord 2009;11:418-24.

35. Semkovska M, McLoughlin DM. Objective cognitive performance associated with electroconvulsive therapy for depression: a systematic review and meta-analysis. Biol Psychiatry 2010;68:568-77.

36. American Psychiatric Association, Task Force on Electroconvulsive Therapy: The Practice of Electroconvulsive Therapy: Recommendations for Treatment, Training, and Privileging. Washington: American Psychiatric Association, 2001.

Do góry