Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD – hand, foot and mouth disease) jest zespołem klinicznym występującym wskutek zakażenia jednym z kilkunastu serotypów enterowirusów. Infekcja dotyczy przede wszystkim dzieci w wieku do 5-7 roku życia, a szczyt zachorowań przypada na lato i wczesną jesień. HFMD jest na ogół łagodną, samoograniczającą się chorobą wysypkową, która przebiega zazwyczaj pod postacią gorączki z wykwitami pęcherzykowymi w jamie ustnej, na dłoniach oraz na podeszwach stóp. Objawy wycofują się najczęściej w ciągu tygodnia, a leczenie jest wyłącznie objawowe. Zarówno jednak dystrybucja, jak i charakter wykwitów mogą być nietypowe. Wysypka może obejmować: okolicę odbytu i genitaliów, grzbiety rąk i stóp, kostki, nadgarstki, a niekiedy większe obszary skóry kończyn, tułowia i twarzy. Wykwity mogą mieć charakter plamek, grudek oraz wybroczyn. Ponadto chorobie mogą towarzyszyć cechy zajęcia innych układów i narządów, przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

W niniejszym artykule przedstawione zostaną zarówno typowe, jak i nietypowe prezentacje kliniczne HFMD.

Problemy z nomenklaturą

Z niejasnych przyczyn w Polsce HFMD jest powszechnie nazywana chorobą bostońską lub bostonką. Warto o tym wiedzieć, chociaż nie warto tej nazwy używać, gdyż jest nieprawidłowa. W 1951 roku w Bostonie odnotowano co prawda wśród dzieci ognisko zakażeń wywołanych przez jeden z wirusów ECHO (enteric cytopathogenic human orphan viruses), należących do grupy enterowirusów, jednak wysypka miała postać rumieniowych plam oraz pęcherzyków zlokalizowanych przede wszystkim na tułowiu i nie miała nic wspólnego z HFMD. Pierwsze ognisko HFMD opisano tymczasem w Toronto w 1957 roku, gdzie u chorych wyizolowano wirusa Coxsackie A16¹. W 2012 roku opublikowano serię przypadków HFMD o nietypowym przebiegu spowodowanych przez wirusa Coxsackie A6. W pracy opisano ośmioro dzieci hospitalizowanych w szpitalu w Bostonie, jednak nie proponowano w związku z tym zmiany nazwy choroby².

Co ciekawe, enterowirusy wywołują także tzw. chorobę bornholmską. Jej nazwa pochodzi od duńskiej wyspy, na której w 1933 roku wystąpiło ognisko zachorowań. Choroba bornholmska, nazywana także pleurodynią, to bolesne zapalenie mięśni brzucha oraz międzyżebrowych i również nie ma ona żadnego związku z HFMD.