Blomqvist i wsp. w badaniu klinicznym uzyskali informacje, że pacjenci z autyzmem mieli bardziej nieprzyjemne doświadczenia podczas wizyt stomatologicznych i częściej czuli się zmuszeni do podejmowania leczenia, na które nie byli wystarczająco przygotowani. Pacjenci z autyzmem dwukrotnie częściej zgłaszali, że miejscowe znieczulenie było niewystarczające i częściej wybierano u nich leczenie w znieczuleniu ogólnym. Wyniki pokazały również, że dorośli z autyzmem odczuwają większy poziom strachu przed wizytą u dentysty.[9]

Współpraca z pacjentem autystycznym

Podstawowym celem lekarza dentysty powinno być nawiązanie współpracy z pacjentem, w celu zmniejszenia jego strachu. Metody wspomagające współpracę z pacjentami autystycznymi przedstawiono w tabeli 3. Metoda tell-show-do (mów-pokaż-zrób) pozwala na przedstawienie pacjentowi wyposażenia gabinetu oraz czynności wykonywanych przez dentystę za pomocą obrazków i przedmiotów. Jej zastosowanie zwiększa zaufanie pacjentów do dentysty i dzięki temu łatwiej poddają się zabiegom.[7]

Tabela 3. Metody wspomagające współpracę z pacjentami autystycznymi (opracowanie własne na podstawie[2,3,7])

Za efektywną metodę wykorzystywaną w celu przygotowania osób z AD do wizyt dentystycznych uznaje się analizę zachowania (applied behavior analysis – ABA). ABA polega na obserwowaniu zaburzeń u pacjenta i konsekwentnej zmianie jego zachowania. Składa się ona z trzech elementów: treningu behawioralnego, systematycznego odwrażliwiania na bodziec oraz techniki wykorzystującej naśladowanie. Trening behawioralny obejmuje sesje, podczas których do dziecka kierowane są prośby, a za ich realizację jest ono nagradzane i chwalone, po to by wzmocnić jego pozytywne odczucia. Natomiast reakcje niespełniające wymogów zadania są ignorowane lub neutralnie korygowane. Warte podkreślenia jest, że szczegółowa analiza podobnych metod nie jest podłożem niniejszej pracy, ma jedynie przedstawić dostępne możliwości wspomagania leczenia stomatologicznego. Wykorzystanie tego treningu może być użyte do nauki higieny jamy ustnej. Kolejnym elementem jest systematyczne odwrażliwianie, szczególnie użyteczne przy leczeniu lęków u osób autystycznych.[2]

W badaniu autorstwa Mellado-Cairet i wsp. opisano leczenie 6-letniego autystycznego chłopca z wykorzystaniem ABA. U dziecka zdiagnozowano sześć ognisk próchnicy i zdecydowano, że leczenie odbędzie się w znieczuleniu ogólnym. Zadbano o oswojenie chłopca z procedurami medycznymi takimi jak przykładanie stetoskopu do jego ciała czy zakładanie maski na twarz. Nagradzano go za zachowania wspomagające leczenie stomatologiczne. Pokazywano czynności, które potem będzie miał za zadanie wykonać. Takie przygotowanie do zabiegu trwało 3 miesiące. W dniu realizacji leczenia pacjent był spokojny i współpracował z lekarzami, a całe leczenie zakończyło się pomyślnie.[2]

Inną metodą, wymienianą przez Chandrashekhar i wsp., pozwalającą na atraumatyczne przeprowadzenie leczenia w gabinecie stomatologicznym jest odwrócenie uwagi od zabiegu wykonywanego w jamie ustnej. W takim przypadku pozwala się pacjentowi na posiadanie przy sobie rekwizytów, może to być także włączenie preferowanej muzyki lub filmu.[3]

Wizyta zakończona sukcesem

W zapewnieniu sukcesu już podczas pierwszej wizyty u stomatologa pomocne są wcześniejsze spotkania przygotowujące do niej. W czasie takich prewizyt (wizyt adaptacyjnych) pacjent ma możliwość przygotowania się do leczenia, a opiekunowie mają szansę porozmawiać z lekarzem na temat planu leczenia. Zespół dentystyczny zyskuje również możliwość poznania wymagań pacjenta i późniejszego wykorzystania tej wiedzy.[3] To właśnie rodzice i opiekunowie mogą okazać się najbardziej pomocni w nawiązaniu zgodnej relacji dziecko-lekarz. Znając potrzeby podopiecznych i ich nawyki, wiedzą jak zachęcić ich do współpracy. Kolejnym aspektem jest odpowiednia organizacja czasu wizyty i zadbanie o to, by pacjent został przyjęty planowo. Długie oczekiwanie na wizytę w poczekalni może powodować jego niepokój i już na samym początku wprowadza dezorientację.[10]

Gabinet stomatologiczny powinien być przystosowany do przyjmowania pacjentów autystycznych. Rozwiązaniem jest zmniejszona liczba dekoracji oraz niejaskrawe oświetlenie, ponieważ takie osoby mają wyjątkową skłonność do odczuwania dyskomfortu z powodu zbyt wielu czynników stymulujących ich zmysły. Na zachowanie pacjenta i to, czy będzie on współpracował z dentystą ma wpływ cały zespół (począwszy od pani w rejestracji poprzez asystentki medyczne, na lekarzach kończąc). Jest istotne, aby członkowie zespołu medycznego posiadali kompetencje miękkie, takie jak opiekuńczość i empatia, oraz wiedzieli, jak nawiązać kontakt z pacjentami autystycznymi.[3]

Rodzice dzieci autystycznych podkreślili w wywiadach, że stomatolog powinien cechować się spokojem, zrozumieniem i okazywać wsparcie niezależnie od zachowania pacjenta. Dobrze jest też, aby dentysta był otwarty na współpracę z osobami takimi jak terapeuta behawioralny, który niejednokrotnie przygotowuje dziecko do terapii dentystycznej i – jeśli wymaga tego konkretna sytuacja – jest obecny w czasie zabiegów. Stomatolog powinien wykazywać się kreatywnością, ponieważ na różnych pacjentów z tym schorzeniem działają różne metody nawiązania z nimi współpracy.[10]

Podsumowanie

Zaburzenia autystyczne mogą mieć wpływ na stan zdrowia jamy ustnej i zachowanie pacjentów w gabinecie stomatologicznym. Zmiany w jamie ustnej mogą być też spowodowane przyjmowanymi lekami. Odmienne postrzeganie świata przez pacjentów z autyzmem mobilizuje lekarzy dentystów do znajdowania metod nawiązania z nimi kontaktu i współpracy, takich jak:

• tell-show-do,
• ABA,
• wizyty adaptacyjne (prewizyty).

W praktyce z pacjentem z ASD będą użyteczne kompetencje miękkie i kreatywność. Otwartość na współpracę z rodzicami i terapeutami pozwoli na indywidualne dostosowanie terapii w stosunku do danego pacjenta i zakończy się pomyślnym leczeniem.