dr n. med. Mirosława Kuchciak-Brancewicz

Gruczoły potowe ekrynowe występują na powierzchni całej skóry. Zawierają część wydzielniczą i wyprowadzającą, zakończoną ujściem na powierzchni naskórka. Ujście gruczołu potowego ekrynowego nie jest związane z mieszkiem włosowym. Czynność gruczołów ekrynowych pozostaje pod kontrolą układu cholinergicznego. Aktywność części wydzielniczej jest pobudzana termicznie (a także w wyniku doznań emocjonalnych i przez bodźce smakowe, jednak dotyczy to starszych dzieci). Pocenie się pod wpływem ciepła jest zależne od podwzgórza – aktywowane przez temperaturę i zmianę perfuzji krwi¹. Regulowane termicznie pocenie się dotyczy w największym stopniu twarzy oraz górnej części klatki piersiowej.

Mimo że gruczoły potowe już w 28 tygodniu ciąży są prawidłowo zbudowane pod względem anatomicznym, ich funkcja może nie być właściwa jeszcze przez kilka tygodni po porodzie. Wiąże się to z niedojrzałością układu nerwowego i słabo wykształconymi mechanizmami termoregulacji².

Najważniejszym zadaniem gruczołów potowych ekrynowych jest regulacja temperatury ciała (obok usuwania z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii). Najczęstszą chorobą związaną z zaburzeniem funkcji gruczołów potowych są potówki (miliaria). Powstają one w wyniku utrudnienia wydzielania potu, pęknięcia przewodu wyprowadzającego ekrynowych gruczołów potowych oraz rozwinięcia się stanu zapalnego w reakcji na składniki potu przedostające się do tkanki otaczającej^3-7. W składzie chemicznym potu znajdują się: woda, kwas moczowy, mocznik, chlorek sodu, kwas askorbinowy, lipidy, cholesterol i amoniak¹.

Czynniki predysponujące do wystąpienia potówek

Do czynników przyczyniających się do powstania potówek należą:

• we wczesnym okresie życia pozapłodowego – niestabilność cieplna, słabo wykształcone mechanizmy termoregulacyjne, niedojrzałość układu nerwowego
• wystawienie noworodka/niemowlęcia na działanie promieni słonecznych
• wzmożona potliwość w trakcie infekcji przebiegających z wysoką gorączką
• przegrzanie organizmu wskutek szczelnego okrywania i zakładania nieprzewiewnych ubrań
• parne i wilgotne powietrze, np. podczas burzy
• maceracje naskórka na skutek niewłaściwej pielęgnacji (często po miejscowym stosowaniu oliwki, np. podczas masaży rehabilitacyjnych)
• ułożenie dziecka nieruchomo na nieprzewiewnym podłożu, np. podczas jazdy w foteliku samochodowym lub w czasie spaceru w wózku niemowlęcym^3-5.

Obraz kliniczny

W zależności od poziomu, na którym dochodzi do utrudnienia wydzielania potu, wyróżnia się potówki zwykłe, potówki czerwone i potówki głębokie.

Potówki czerwone (nazywane także wysypką cieplną; miliaria rubra – ryc. 1-11) powstają, gdy niedrożność przewodów wyprowadzających gruczołów potowych pojawia się na wysokości średnich i dolnych warstw naskórka. Zalegający pot przedostaje się do tkanki otaczającej i tam też jego obecność wywołuje reakcję zapalną. Nagle pojawiają się liczne, jednakowe, rumieniowe plamki lub grudki, występujące bez związku z mieszkami włosowymi^2-7. Na szczycie zmian mogą być obecne pęcherzyki lub krostki (mętny wysięk wiąże się z obecnością leukocytów wielojądrzastych obojętnochłonnych).

Rycina 1. Bardzo liczne potówki zwykłe i potówki czerwone na tułowiu u noworodka; widoczny kikut pępowiny przysuszany fioletem gencjanowym (fot. dzięki uprzejmości dr D. Rosińskiej)

Rycina 2. Liczne potówki krostkowe na skórze twarzy i owłosionej skórze głowy noworodka; pojedyncze potówki na szyi i dekolcie

Rycina 3. Pojedyncze krosty na rumieniowym podłożu w obrębie twarzy noworodka; widoczny przerost gruczołów łojowych na nosie

Rycina 4. Liczne krostki na rumieniowym podłożu na twarzy noworodka

Rycina 5. Bardzo liczne potówki czerwone na twarzy noworodka

Rycina 6. Liczne potówki na twarzy noworodka; zaznaczony przerost gruczołów łojowych na nosie

Rycina 7. Liczne potówki na twarzy i owłosionej skórze głowy noworodka, pojedyncze na tułowiu; zaznaczony przerost gruczołów łojowych na nosie

Rycina 8. Liczne potówki czerwone w obrębie twarzy i owłosionej skóry głowy noworodka, pojedyncze potówki w górnej części klatki piersiowej; brodawki sutkowe wolne od zmian

Rycina 9A. Liczne potówki czerwone w obrębie twarzy i owłosionej skóry głowy noworodka, pojedyncze potówki w górnej części klatki piersiowej; brodawki sutkowe wolne od zmian