Opracowano na podstawie: Mirmiran P, Hosseinopur-Niazi S, Naderi Z, et al. Association between interaction and ratio of omega-3 and omega-6 polyunsaturated fatty acid and the metabolic syndrome in adults. Nutrition 2012, doi:10.1016/j.nut.2011.11.031

Streszczenie

Kontekst kliniczny. Zespół metaboliczny związany jest ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia. Spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych może zwiększać ryzyko jego wystąpienia. Kwasy tłuszczowe omega-3, zmniejszając insulinooporność, ciśnienie tętnicze i dyslipidemię, mogą ograniczać to ryzyko, z kolei kwasy tłuszczowe omega-6, konkurując z kwasami tłuszczowymi omega-3 w niektórych procesach fizjologicznych, mogą zwiększać stężenie prozapalnych eikozanoidów, a tym samym ryzyko wystąpienia niektórych chorób przewlekłych. Jednak wyniki badań epidemiologicznych nie dają jednoznacznej odpowiedzi dotyczącej takiego ich działania.

Cel. Oceniano związek spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (kwasu α-linolenowego [ALA – α-linolenic acid], kwasu eikozapentaenowego [EPA – eicosapentaenoic acid] i dokozaheksaenowego [DHA – docosahexaenoic acid]) oraz omega-6, a także proporcji tych kwasów w diecie z występowaniem zespołu metabolicznego u dorosłych.

Metody. Badaniem objęto wybranych losowo uczestników Tehran Lipid and Glucose Study. Przeanalizowano dane dotyczące 2451 uczestników. Spożycie konkretnych produktów w diecie zostało ocenione za pomocą specjalnego walidowanego półilościowego 168-elementowego kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności (FFQ – food-frequency questionnaire). U badanych wykonano pomiary wzrostu, masy ciała i obwodu talii, zmierzono ciśnienie tętnicze, stężenie we krwi glukozy, cholesterolu i triglicerydów na czczo. Zespół metaboliczny określono zgodnie z wytycznymi Adult Treatment Panel III.

Wyniki. Jeśli chodzi o wielonienasycone kwasy tłuszczowe, tylko ilość kwasu α-linolenowego oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 w diecie była odwrotnie proporcjonalna do częstości występowania zespołu metabolicznego. U osób z górnego kwartyla spożycia kwasu α-linolenowego oraz kwasów tłuszczowych omega-6 częstość występowania zespołu metabolicznego była mniejsza o odpowiednio 38% i 0,45% w porównaniu z osobami z najniższych kwartyli dla tych kwasów tłuszczowych. Stwierdzono brak związku między zarówno ilością kwasów tłuszczowych omega-3, jak i proporcją kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3 a częstością występowania zespołu metabolicznego. Oceniając wpływ spożycia ALA i kwasów omega-6 na występowanie zespołu metabolicznego, stwierdzono, że wśród osób, które spożywały co najmniej 1084 mg/24 h (mediana) kwasu α-linolenowego, zespół metaboliczny występował rzadziej niż wśród osób spożywających mniejsze ilości tego kwasu, niezależnie od ilości kwasów tłuszczowych omega-6 w diecie.

Wniosek. Spożycie kwasu α-linolenowego przez dorosłych było odwrotnie proporcjonalne do częstości występowania u nich zespołu metabolicznego, niezależnie od ilości spożywanych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6.

Komentarz

W polskich normach żywienia z 2008 r. zaleca się, aby wielonienasycone kwasy tłuszczowe dostarczały 4-8% ogólnej wartości energetycznej diety. Jednocześnie podaż kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 powinna wynosić 2 g dla kwasu α-linolenowego i 200 mg dla długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Ze względu na brak odpowiednich układów enzymatycznych organizm człowieka nie jest w stanie wprowadzać podwójnych wiązań w pozycji n-6 i n-3 łańcucha węglowego kwasów tłuszczowych. Może natomiast wydłużać łańcuch węglowy i wprowadzać dodatkowe podwójne wiązania. W procesie elongacji i desaturacji z kwasu linolowego (C18:2, n-6) powstaje kwas arachidonowy (C20:4, n-6), a z kwasu α-linolenowego – ALA (C18:3, n-3) – kwasy eikozapentaenowy – EPA (C20:5, n-3) i dokozaheksaenowy – DHA (22:6, n-3).¹

Najważniejszym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie są oleje. Bardzo bogaty w kwas linolowy jest olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany i olej z pestek winogron. Najwięcej kwasu α-linolenowego zawiera olej lniany. Spore jego ilości znajdują się również w oleju rzepakowym i sojowym, natomiast w innych olejach jego zawartość jest niewielka.²

Długołańcuchowe kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (DHA, EPA) są syntetyzowane w fitoplanktonie, który jest spożywany przez ryby morskie i gromadzony w ich organizmie, dlatego też ryby morskie i pochodzący z nich olej stanowią podstawowe źródło tych kwasów.¹

Zespół metaboliczny może występować nawet u 25% populacji krajów rozwiniętych.³ W omawianej pracy wykorzystano kryteria jego rozpoznania wg Adult Treatment Panel III,¹ w którym spełnione muszą być 3 z 5 wymienionych czynników, czyli: stężenie cholesterolu HDL w surowicy <40 mg/dl dla mężczyzn i <50 mg/dl dla kobiet, stężenie triglicerydów >150 mg/dl, ciśnienie tętnicze >130/85 mmHg, glikemia na czczo >110 mg/dl, oraz obwód talii >88 cm u kobiet i >102 u mężczyzn. W leczeniu tego zespołu poza farmakoterapią należy uwzględnić również zmianę stylu życia, w tym sposobu odżywiania.⁴ Dieta obfitująca w warzywa i owoce, orzechy, oliwę z oliwek, warzywa strączkowe oraz ryby i jednocześnie zawierająca tylko niewielkie ilości czerwonego mięsa, wyrobów mięsnych, rafinowanych węglowodanów i pełnotłustych produktów mlecznych zmniejsza ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego.³ Istotna jest też proporcja poszczególnych grup kwasów tłuszczowych. Proporcja kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3 może odgrywać istotną rolę w rozwoju chorób układu krążenia i innych schorzeń.⁵ Dlatego też uzasadnione jest, aby z jednej strony podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych była prawidłowa, a z drugiej, aby zapewnić taką ich zawartość w diecie, by ilość kwasów tłuszczowych omega-6 była 5-10 razy większa niż kwasów tłuszczowych omega-3.⁶ Warto również pamiętać, że nadmierne spożycie wraz z dietą izomerów trans kwasów tłuszczowych może być kolejnym czynnikiem wpływającym na rozwój zespołu metabolicznego.⁷

Kwasy tłuszczowe omega-3 mogą mieć korzystny wpływ na organizm człowieka.^8-10 W opisanym powyżej badaniu Mirmiran i wsp.¹¹ nie obserwowali takiego wpływu na występowanie zespołu metabolicznego, co mogło być związane z małą ilością tych kwasów w diecie badanych osób. Natomiast zależność między spożyciem kwasu α-linolenowego a występowaniem zespołu metabolicznego była podobna jak w innych badaniach.^12,13

W celu zapewnienia odpowiedniej podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie, w tym kwasów tłuszczowych omega-3, należy nie tylko zalecać pacjentom zastąpienie tłuszczów zwierzęcych tłuszczami roślinnymi, ale także wskazać im, które z nich powinny być najczęściej stosowane. Należy również zwrócić uwagę na ogólną podaż tłuszczów w diecie, która nie powinna przekraczać 30% wartości energetycznej diety, oraz przestrzeganie ogólnych zaleceń żywieniowych.

Piśmiennictwo:

1. Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B (red.). Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008.

2. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2005.

3. Babio N, Bullo M, Salas-Salvado J. Mediterranean diet and metabolic syndrome: the evidence. Publ Health Nutr 2009;12:1607-17.

4. Pacholczyk M, Ferenc T, Kowalski J. Zespół metaboliczny. Część III: postępowanie prewencyjne i terapeutyczne w zespole metabolicznym. Postępy Hig Med Dośw (online) 2008;62:559-70.

5. Simopoulos AP. The importance of the omega-6/omega-3 fatty acid ratio in cardiovascular disease and other chronic diseases. Exp Biol Med 2008;233:674-88.