Do ustalenia rozpoznania konieczne jest zazwyczaj zebranie dokładnych wywiadów, przeprowadzenie badania przedmiotowego oraz wykonanie fototestu płatkowego z substancją, która prawdopodobnie spowodowała zmiany skórne. Jeśli uda się wykazać, że do rozwoju zmian skórnych doszło podczas pochmurnego dnia lub po ekspozycji na promienie świetlne przechodzące przez szybę, sugeruje to, że przyczyną zapalenia jest promieniowanie UVA. Leczenie zmian polega na precyzyjnej identyfikacji czynnika sprawczego, unikaniu ekspozycji na ten czynnik oraz stosowaniu opatrunków, maści przeciwzapalnych i glikokortykosteroidów.^23,24

Fototoksyczne kontaktowe zapalenie skóry

Objawy fototoksycznego kontaktowego zapalenia skóry pojawiają się w miejscach, w których doszło do kontaktu z pokarmem zawierającym substancję aktywowaną następnie pod wpływem światła, przede wszystkim w zakresie promieniowania UVA (długość fali 320-400 nm).

Fototoksyczne kontaktowe zapalenie skóry to reakcja o typie oparzenia słonecznego z dominującymi objawami typowymi dla oparzenia. Po ustąpieniu tych objawów w miejscu ekspozycji często pozostają linijnie ułożone przebarwienia, które mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy.

Reakcję fototoksyczną może powodować wiele roślin. Dobrze poznano reakcje wywoływane przez psoraleny (furokumaryny). Związki te występują dość powszechnie w cytrusach (rodzina Rutaceae), takich jak cytryna, limonka, pomarańcza gorzka, pomarańcza bergamota i grejpfrut; w owocach z rodziny morwowatych (Moraceae), takich jak figi; oraz w roślinach z rodzin Chenopodiaceae i Umbelliferae, m.in. w marchwi, selerze, koprze, pietruszce, pasternaku.^2,24 Do ekspozycji na limonkę dochodzi najczęściej po wyciśnięciu owocu do napoju. Sok ściekający po skórze w połączeniu z ekspozycją na słońce może powodować powstanie charakterystycznych pasm zapalenia skóry lub hiperpigmentacji. Do fototoksycznego kontaktowego zapalenia skóry dochodzi również po zastosowaniu perfum zawierających furokumaryny, zmiany zlokalizowane są wówczas zazwyczaj na szyi.²

Na ryzyko rozwoju fototoksycznych zmian skórnych szczególnie narażone są osoby, które mają częsty kontakt z zawartymi w roślinach substancjami, np. rolnicy, ogrodnicy czy pracownicy zatrudnieni przy zbiorze warzyw.² Niebezpieczne może być także spożycie dużej ilości produktów roślinnych zawierających furokumaryny. Calka i wsp.²⁴ opisali przypadek matki i dorosłego syna, u których objawy fototoksyczne na skórze wystawionej na działanie promieni słonecznych pojawiły się po zjedzeniu komosy białej (Chenopodium album rodz. Chenopodiaceae). Roślina ta występuje na całym świecie, jej młode liście po ugotowaniu są jadalne.

Fotoalergiczne kontaktowe zapalenie skóry

Fotoalergiczne kontaktowe zapalenia skóry wywołane kontaktem z roślinami lub ich pochodnymi w przeciwieństwie do reakcji fototoksycznych występują stosunkowo rzadko. Zmiany skórne w przebiegu fotoalergicznego kontaktowego zapalenia skóry przypominają swoim wyglądem alergiczne kontaktowe zapalenie skóry i pojawiają się na odkrytych fragmentach ciała, ale mogą również objąć miejsca osłonięte. Główną dolegliwością jest świąd. Zmiany tego typu mogą niekiedy wystąpić po zastosowaniu preparatów w aerozolach. W większości z opublikowanych przypadków czynnikiem sprawczym był dwusiarczek dwuallilu występujący w czosnku.²⁵

Uogólnione kontaktowe zapalenie skóry

Uogólnione kontaktowe zapalenie skóry (SCD – systemic contact dermatitis) jest definiowane jako zaostrzenie się wcześniej istniejących zmian wypryskowych lub rozwój nowych zmian o charakterze wyprysku potnicowego, uogólnionej reakcji wypryskowej, rzadziej rumienia wielopostaciowego, pokrzywki i objawów zapalenia naczyń, po doustnej lub pozajelitowej ekspozycji na alergen, na który chory uczulił się wcześniej drogą przezskórną. Przykładem są zmiany skórne w okolicy pośladkowej oraz w okolicach zgięciowych pojawiające się po kilku godzinach lub dniach od spożycia związków niklu. Do innych prawdopodobnych objawów należą cechy zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek, zaburzenia czynności układu oddechowego, obrzęk naczynioruchowy, bóle głowy, gorączka, wymioty oraz biegunka. Należy dodać, że reakcja na związki niklu znajdujące się w pokarmach, wodzie, produktach ziołowych czy preparatach wielowitaminowych lub mineralnych przyjętych doustnie może pojawić się tylko u osób silnie uczulonych.^26,27

Objawy systemowego kontaktowego zapalenia skóry mogą wystąpić również po spożyciu pokarmów zawierających składniki balsamu peruwiańskiego, jeżeli wcześniej doszło do miejscowego uczulenia na któryś z tych związków.^2,28 Zmiany skórne pojawiają się wówczas najczęściej na twarzy, dłoniach oraz okolicy ano-genitalnej. Niektóre substancje zawarte w balsamie peruwiańskim są obecne również w napojach alkoholowych (np. wino, piwo, gin, wermut) czekoladzie, dodatkach smakowych (w słodyczach, gumie do żucia lub herbacie), lodach, warzywach marynowanych (buraki, ogórki), chili, sosie barbecue, oraz coli. Pojawiły się doniesienia o poprawie przebiegu systemowego kontaktowego zapalenia skóry po zastosowaniu diety eliminującej składniki balsamu peruwiańskiego. Taki sposób postępowania spotkał się jednak z krytyką, ze względu na bardzo restrykcyjny charakter diety, ryzyko niedożywienia oraz wątpliwą skuteczność.

Systemowe kontaktowe zapalenie skóry mogą wywołać również inne pokarmy, jeśli wcześniej wystąpiło na nie uczulenie. Są to cebula, zioła, ryby, sumak, orzechy nerkowca, różne przyprawy oraz dodatki do żywności (np. olej cynamonowy, wanilia, chinina w toniku, glikol propylenowy oraz aspartam).^2,29

Wnioski

Reakcje kontaktowe na pokarm oraz alergiczne reakcje na pokarm przebiegające z kontaktowym zapaleniem skóry należą do istotnych chorób, które powinny zostać uwzględnione w diagnostyce różnicowej alergicznych zmian skórnych.