W SKRÓCIE

To zrozumiałe, że poczucie utraty i niepewności, jakiego doświadcza pacjent u kresu życia, wywołuje cierpienia psychiczne, choć jest to cierpienie, któremu można ulżyć. Nie wszyscy tak samo cierpią. Są chorzy, którzy biernie poddają się śmierci, inni potrafią aktywnie się do niej przygotować i odnaleźć sens życia w głębszych relacjach z partnerem. Niewielkie są jednak szanse na takie nastawienie, jeśli dodatkowych cierpień przysparza nieuśmierzony ból i objawy choroby albo rozpad związku i nierozwiązane konflikty rodzinie.¹ Omawiamy tu cierpienia psychiczne u terminalnie chorych i niefarmakologiczne metody ich leczenia Problem chorób psychicznych w opiece paliatywnej wykracza poza ramy tego artykułu, a po informacje na ten temat odsyłamy do innych publikacji.²

Cierpienie psychiczne w zaawansowanej chorobie nowotworowej nie zawsze jest rozpoznawane i leczone. Coraz więcej mówi się również o nieukojonych cierpieniach w przebiegu chorób nienowotworowych, np. zaawansowanej niewydolności serca czy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP). Według danych od 209 chorych na POChP na rok przed śmiercią 77% z nich zgłaszało obniżenie nastroju, ale tylko 8% otrzymało leczenie.³

Lęk

Lęk towarzyszący chorobie może mieć kilka postaci:

• ogólnej reakcji lękowej związanej z sytuacją pacjenta, który przez większość czasu odczuwa niewielki lub umiarkowany niepokój
• swoistej fobii dotyczącej określonych aspektów choroby lub leczenia
• zaburzeń lękowych z napadami lęku panicznego.

Z powodu trudnego do zniesienia lęku chory może chcieć przerwać leczenie. Nudności i wymioty występujące przed podaniem cytostatyków, tzw. wyprzedzające, można łagodzić dzięki behawioralnym metodom desensytyzacji. Znajomość tych metod pozwala je zastosować zanim chory zostanie przeniesiony z onkologii na inny oddział.⁴ Chorym zazwyczaj trudno wyrazić swoje obawy dotyczące śmierci, nawet jeżeli lekarze zachęcają do zadawania pytań. Czasem chory potrzebuje rozmowy z kim innym, zanim będzie w stanie je nazwać.⁵

Terapia poznawcza pozwala eliminować wywołujące lęk myśli i radzić sobie z nimi, chorym z lękiem towarzyszącym duszności pomaga np. opanować jego psychiczną składową. Niezwykle ważne, żeby chory wiedział, że psychoterapia jest tylko uzupełnieniem innych metod leczenia, a jej zastosowanie nie oznacza, że uważa się objawy za wymyślone.

Leczenie wszystkich składowych zwiększa skuteczność pomocy.6 Zaostrzenie duszności wywołuje przerażenie, trzeba więc wyjaśnić choremu, że sposób jego myślenia może istotnie wpłynąć na czas trwania dolegliwości. Trzeba chorych zachęcać do wypracowy...