Rycina 1. Badanie USG w prezentacji B z nałożeniem bramki kolorowego dopplera z funkcją dupleks na przykładzie tętnicy środkowej siatkówki (CRA) i żyły środkowej siatkówki (CRV). W ich obszarze widoczny jest przepływ krwi znakowany kolorem. Zwyczajowo kolor niebieski oznacza przepływ w kierunku od głowicy, czerwony przeciwnie – w kierunku do czoła głowicy. Miejsce próbkowania sygnału ograniczone jest przez dwie równoległe linie w miejscu oznaczonym białą strzałką

Główne zastosowanie obejmuje ocenę przepływów w chorobach naczyniowych, takich jak jaskra, cukrzyca, choroba nadciśnieniowa, vasculitis, kolagenozy, neuropatia nerwu II^9,10. Inną grupą wskazań są choroby pierwotnie naczyniowe, które mają wpływ na hemodynamikę oka, takie jak zwężenia tętnic szyjnych czy przetoki tętniczo-żylne^11,12.

Kolejną grupą wskazań są choroby onkologiczne zajmujące struktury oczodołowe, w których ocenia się charakter unaczynienia i stosunek naczyń guza do warstw ścian gałki ocznej^13,14. Inny wskazaniem – i zarazem częstym zastosowaniem klinicznym – jest wykorzystywanie CDI w monitorowaniu efektów leczenia chorób przewlekłych lub zmian pooperacyjnych oraz zaburzeń w układzie autonomicznym^15-17. Podstawowe grupy wskazań i ich przykłady pogrupowano w tabeli 1.

Tabela 1. Główne wskazania do badania dopplerowskiego w okulistyce

Parametry służące do oceny dopplerowskiej przepływów w naczyniach pozagałkowych

Ocena badania ma charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Z analizy spektrum otrzymuje się wiele wyliczeń, z czego do oceny przepływów w okulistyce najczęściej wykorzystuje się dwa parametry prędkościowe: prędkość maksymalnego przepływu (PSV – peak systolic velocity) i prędkość końcoworozkurczową (EDV – end diastolic velocity). Kolejne dwa – współczynnik oporu przepływu krwi Puercelota (RI – resistive index) i indeks pulsacji Goslinga (PI – pulsatility index) – określają stosunki między parametrami prędkościowymi i są wyliczone przez oprogramowanie ultrasonografu według wzorów:

RI = (PSV − EDV)/ PSV

PI = (PSV − EDV)/TAMAX

Drugi ze wzorów uwzględnia prędkość maksymalną uśrednioną w czasie (TAMAX – time-averaged maximum velocity).

Protokół badania

Przed rozpoczęciem badania ultrasonograficznego zarówno pacjent, jak i badający powinni pamiętać o kilku zaleceniach. Od położenia pacjenta do początku badania powinno upłynąć około 5 minut, co jest warunkiem ustabilizowania warunków krążeniowych. Jest to też czas na rozmowę z pacjentem i udzielenie odpowiedzi na jego pytania. Ponadto należy pouczyć badanego, aby powstrzymywał się od palenia i ćwiczeń przez trzy godziny i od picia kawy lub alkoholu przez 12 godzin przed badaniem. Pacjenta układa się w pozycji leżącej, głowa nie może być odchylona, a nogi skrępowane, aby uniknąć wpływu na powrót żylny. Badany powinien być poinstruowany, aby patrzył prosto podczas zamykania oczu i starał się utrzymywać wzrok w tej pozycji po opuszczeniu powiek. Lekarz powinien siedzieć w stabilnej pozycji, co ma zapobiec zmęczeniu. Dodatkowo musi być utrzymywana stała odległość między sondą a gałką oczną. Nadmierny nacisk na powieki może spowodować zmianę ciśnienia wewnątrzgałkowego, potencjalnie prowadząc do zmian ciśnienia perfuzji, a zatem i prędkości przepływów w naczyniach pozagałkowych¹⁸. By zapobiec uciskowi gałki przez czoło sondy, proponuje się zastosowanie porcji żelu do wypełnienia oczodołów, co stanowi rodzaj nakładki, przez którą fala dźwiękowa przechodzi bez zakłóceń (ryc. 2). Ważne jest przyjęcie odpowiedniej pozycji przez lekarza i chorego, ponieważ istotnym ograniczeniem tej techniki jest jej czasochłonność: badanie wszystkich naczyń pozagałkowych zgodnie z przyjętymi standardami może trwać do 30-45 minut.

Rycina 2. Porcja żelu między powiekami a czołem głowicy zapobiega uciskowi gałki ocznej

Rycina 3. Boczna pozycja lekarza podczas badania ultrasonograficznego gałek ocznych

Ważne, aby dłoń trzymająca głowicę była oparta o czoło pacjenta, co jest niezbędne w utrzymaniu jej stabilnej pozycji. Część autorów proponuje pozycję, w której badający siedzi za głową pacjenta, a podstawa jego dłoni spoczywa na czole pacjenta¹⁸, co naszym zdaniem ogranicza z kolei możliwości oceny tętnic szyjnych. Proponowaną przez nas pozycję badania przedstawiono na rycinie 3.

Rycina 4. Uniwersalne głowice liniowe o częstotliwości pracy 6-15 MHz oraz 8-18 MHz wykorzystywane do badań okulistycznych