Zapalenie mięśnia sercowego

Pacjenci z zapaleniem mięśnia sercowego powinni powstrzymać się od aktywności sportowej niezależnie od stopnia dysfunkcji skurczowej lewej komory przez okres od 3 do 6 miesięcy. Osoby dotychczas aktywne fizycznie lub sportowcy po ustąpieniu zapalenia mięśnia sercowego powinni być poddani kompleksowej ocenie przed rozważeniem powrotu do sportu. Nad powrotem do aktywności fizycznej, w tym do zawodów sportowych, należy się zastanowić po upływie co najmniej 3-6 miesięcy, pod warunkiem braku objawów oraz prawidłowych: wyników badań laboratoryjnych (stężenie troponiny i biomarkerów zapalenia), funkcji skurczowej lewej komory (w badaniu echokardiograficznym i rezonansie magnetycznym serca) oraz wydolności fizycznej. Ponadto konieczne jest potwierdzenie niewystępowania zapalenia lub zwłóknienia mięśnia sercowego w rezonansie magnetycznym serca oraz brak częstych arytmii komorowych i/lub złożonej arytmii komorowej w badaniu EKG metodą Holtera albo w teście wysiłkowym.

Migotanie przedsionków

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna jest ważnym elementem profilaktyki migotania przedsionków, ponieważ zmniejsza ryzyko wielu czynników ryzyka tej arytmii. Przed rozpoczęciem uprawiania sportu należy jednak wykluczyć pierwotne przyczyny migotania przedsionków, takie jak: nadczynność tarczycy, nadużywanie alkoholu/narkotyków, a także strukturalne choroby serca. W tym celu należy wykonać badanie elektrokardiograficzne, echokardiograficzne oraz test wysiłkowy, na podstawie którego można dokonać oceny częstotliwości rytmu komór w trakcie wysiłku. Osobnym problemem może być wystąpienie przewodzenia przedsionkowo-komorowego 1 : 1 w trakcie wykonywania wysiłków, co stanowi przesłankę do przeprowadzenia ablacji, szczególnie przy rozpoznaniu trzepotania przedsionków/częstoskurczu nadkomorowego. Osoby po ablacji nie powinny podejmować wysiłków fizycznych przez miesiąc od zabiegu; jeśli arytmia nie nawróci, mogą być kwalifikowane do wszystkich rodzajów sportu.

β-adrenolityki stosowane w migotaniu przedsionków z jednej strony poprawiają kontrolę rytmu serca, z drugiej jednak zmniejszają fizjologiczny wzrost tętna w trakcie zwiększanego obciążenia, co może ograniczać maksymalne wysiłki. Trzeba pamiętać, że w tej grupie pacjentów w celu określenia zakresów intensywności wysiłku nie należy oceniać osiąganego tętna, lecz stosować skalę objawów RPE.

Leki przeciwkrzepliwe powinny być stosowane u wszystkich pacjentów ze zwiększonym ryzykiem zakrzepowo-zatorowym ocenionym na podstawie skali CHADS-VaSc i same w sobie nie stanowią przeciwwskazania do uprawiania sportu, jednak należy unikać sportów kontaktowych, ze zwiększonym ryzykiem urazów.

Należy także wspomnieć, że długotrwałe uprawianie sportów wytrzymałościowych o dużej intensywności zwiększa ryzyko wystąpienia migotania przedsionków, a także może wpływać na częstość nawrotów u osób z już rozpoznaną arytmią. Niemniej pacjenci z prawidłową kontrolą częstości rytmu podczas migotania przedsionków mogą być kwalifikowani do wszystkich rodzajów sportów, także wyczynowych.

Wady zastawkowe

U pacjentów z istotną wadą zastawkową, którzy planują rozpoczęcie wykonywania wysiłków fizycznych, należy ocenić ryzyko na podstawie badania klinicznego, EKG, echokardiografii oraz testu wysiłkowego. W przypadkach wątpliwych trzeba rozważyć przeprowadzenie obciążeniowego badania echokardiograficznego w celu doszacowania wady. Jeśli w trakcie testu wysiłkowego wystąpią: nieprawidłowa reakcja ciśnienia tętniczego, cechy niedokrwienia lub zaburzenia rytmu serca, może być konieczne pogłębienie diagnostyki oraz ograniczenie wysiłku fizycznego.

Tabela 5. Zalecana intensywność wysiłku fizycznego u pacjentów bez objawów, z wadą zastawkową w zależności od jej nasilenia

U pacjentów z małą lub umiarkowaną wadą zastawkową, bez objawów, z prawidłową kurczliwością mięśnia sercowego, prawidłowym wynikiem testu wysiłkowego i dobrą wydolnością fizyczną można rozważyć kwalifikację do wszystkich rodzajów sportów. Należy jednak pamiętać o regularnych kontrolach z oceną objawów oraz progresji wady co 6 miesięcy – 2 lata w zależności od zaawansowania dysfunkcji zastawkowej. Szczegółowe zalecenia podsumowano w tabeli 5.  

Wrodzone wady serca

Wrodzone wady serca są jednymi z najczęstszych wad wrodzonych i są rozpoznawane u 8-9/1000 żywych urodzeń. Obecnie u większości dzieci z wrodzoną wadą serca udaje się przeprowadzić operacje korekcyjne, dzięki którym często nie odczuwają one ograniczeń spowodowanych chorobą serca oraz pozostają w dobrym stanie w dorosłym życiu. Ze względu na dużą heterogenność tej grupy chorych formułowanie zaleceń jest znacznie utrudnione. Różnorodność ta wynika z rodzaju wady serca oraz stopnia jej nasilenia, ale też bardzo często ze współwystępujących pozasercowych wad wrodzonych, które sprawiają, że ocena i decyzja o zaleceniach dotyczących aktywności fizycznej powinny być interdyscyplinarne. Kwalifikacja do wykonywania wysiłków fizycznych opiera się na metodologii Budtsa:

1. Wywiad, badanie przedmiotowe, przebyte korekty, leki, występujące objawy spoczynkowe oraz podczas wykonywania wysiłku, wydolność fizyczna, wady towarzyszące, rodzaj planowanego wysiłku
2. Badania dodatkowe oceniające:
   • czynność komór – frakcję wyrzutową, drogi odpływu i napływu (echokardiografia, ewentualnie rezonans magnetyczny serca z oceną blizny wewnątrzsercowej)
   • ciśnienie w tętnicy płucnej (echokardiografia, w przypadku wartości podwyższonych do rozważenia cewnikowanie serca)
   • aortę (echokardiografia)
   • zaburzenia rytmu serca (test wysiłkowy, w przypadku objawowych arytmii EKG metodą Holtera, implantacja rejestratora zdarzeń, badanie elektrofizjologiczne)
   • saturację krwi tętniczej w spoczynku i podczas wysiłku
3. Sercowo-płucny test wysiłkowy – ocena wydolności płuc, odpowiedzi układu sercowo-naczyniowego na wysiłek, objawów związanych z wysiłkiem
4. Zalecenia dotyczące typu i intensywności ćwiczeń
5. Coroczna kontrola i ponowna ocena obejmująca badanie kliniczne, EKG, echokardiografię i próbę wysiłkową (optymalnie CPET).

Osoby z prawidłowymi wynikami powyższych badań, pozostające w klasie objawów NYHA I-II, mogą być kwalifikowane do wszystkich rodzajów wysiłku, także o dużej intensywności, oraz sportu wyczynowego. U pacjentów z łagodnym przeciążeniem ciśnieniowym lub objętościowym komór i/lub łagodnym poszerzeniem aorty zaleca się ograniczenie wykonywania wysiłków oporowych do poziomu umiarkowanego. Osoby z ciężkimi zaburzeniami kurczliwości, ciężkim przeciążeniem komór, co najmniej umiarkowanie zwiększonym ciśnieniem w tętnicy płucnej, sinicą centralną bądź obecnością złośliwych arytmii mogą podejmować aktywność jedynie o małej intensywności.

Podsumowanie

World Health Organization uznała siedzący tryb życia za czwartą główną przyczynę śmiertelności na świecie. Jest on czynnikiem ryzyka zarówno wystąpienia, jak i pogorszenia przebiegu większości chorób sercowo-naczyniowych, co stawia popularyzację aktywności fizycznej na głównym miejscu w programach profilaktyki zdrowia publicznego. Zadaniem przedstawicieli ochrony zdrowia jest informowanie pacjentów, że wystąpienie choroby w większości przypadków nie jest przeciwwskazaniem do wysiłku fizycznego, a wręcz powinno stanowić impuls do zwiększenia dziennej aktywności. Ważne, by przy planowaniu uprawiania sportu lub procesu rehabilitacji dostosować rodzaj i poziom obciążenia do chorób współistniejących i możliwości adaptacyjnych organizmu, tak by wykonywanie wysiłków fizycznych było jak najbezpieczniejsze. Istnieje konieczność wspólnego z pacjentem przedyskutowania decyzji dotyczącej możliwości kontynuacji aktywności sportowej oraz intensywności ćwiczeń. Następnie ważne są regularne kontrole, gdy pacjent z chorobami sercowo-naczyniowymi uczestniczy w programie ćwiczeń.