Kardiotoksyczność terapii związana jest z następującymi czynnikami:
● rodzajem leku
● dawką w danym cyklu i kumulacyjną (czas od zakończenia terapii)
● schematem leczenia (czas podawania leku i droga podawania)
● skojarzeniem z innymi terapiami kardiotoksycznymi lub radioterapią, np. śródpiersia
● wiekiem, płcią i obciążeniami kardiologicznymi pacjenta.
W tabeli 2 przedstawiono kardiotoksyczne terapie onkologiczne.
|
Tabela 2. Kardiotoksyczne terapie onkologiczne |
|
|
Leki związane z niewydolnością serca |
Antracykliny: doksorubicyna, epirubicyna Antrachinony: mitoksantron Cyklofosfamid Paklitaksel Docetaksel Przeciwciała monoklonalne: trastuzumab, bewacyzumab Inhibitory kinazy tyrozynowej (TKI): lapatynib, imatynib, sunitynib, sorafenib |
|
Leki związane z niedokrwieniem lub powikłaniami zakrzepowo- -zatorowymi |
Antymetabolity: Inhibitory mikrotubul: Cisplatyna Talidomid |
|
Leki związane z nadciśnieniem |
Bewacyzumab Cisplatyna TKI: sunitynib, sorafenib |
|
Leki mające inne toksyczne działania |
|
|
Tamponada i zwłóknienie wsierdzia |
Busulfan |
|
Krwotoczne zapalenie mięśnia sercowego |
Cyklofosfamid (wysokie dawki) |
|
Bradyarytmie |
Paklitaksel |
|
Zespół Raynauda |
Winblastyna Winkrystyna |
|
Neuropatia autonomiczna |
Winkrystyna |
|
Wydłużenie |
Trójtlenek arsenu |
|
Zwłóknienie płuc |
Bleomycyna Metotreksat Busulfan Cyklofosfamid (wysokie dawki) |
Kardiotoksyczność związana z terapią antracyklinami zależy głównie od kumulacyjnej dawki doksorubicyny i dotyczy około 1/3 chorych, którzy otrzymali dawkę >500-550 mg/m2. Częstość powikłania wzrasta w przypadku krótkich wlewów bolusowych, trwających <30 min, skojarzenia z innymi lekami, takimi jak cyklofosfamid, trastuzumab, paklitaksel, czy w przypadku wcześniejszej radioterapii. Może mieć przebieg od ostrego zespołu wieńcowego do przewlekłej kardiomiopatii rozstrzeniowej.
Terapia ukierunkowana molekularnie (przeciwciała monoklonalne: trastuzumab, bewacyzumab oraz drobnocząsteczkowe inhibitory kinaz tyrozynowych: lapatynib, imatynib, sorafenib, sunitynib) może prowadzić do niewydolności serca szczególnie u chorych >50. r.ż., z granicznymi wartościami frakcji wyrzutowej lewej komory (LVEF – left ventricular ejection fraction) przed leczeniem, obciążeniami kardiologicznymi, przebytą lub trwającą terapią antracyklinami bądź cyklofosfamidem. Część terapii celowanych wiąże się ze znacznym ryzykiem nadciśnienia tętniczego (bewacyzumab, inhibitory kinazy tyrozynowej), co w konsekwencji może nasilać niewydolność serca, zwłaszcza u pacjentów z grupy zwiększonego ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.
Monitorowanie kardiotoksyczności
U każdego pacjenta przed wdrożeniem terapii przeciwnowotworowej należy ocenić ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Zasadne jest wykonywanie badania EKG (ocena zaburzeń rytmu i przewodnictwa, długości odstępu QT) i co najmniej badania echograficznego (u każdego pacjenta przed kardiotoksyczną terapią, szczególnie antracyklinami, trastuzumabem; u chorych >60. r.ż. i przy współistnieniu czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych).
Monitorowanie w trakcie terapii odbywa się głównie z wykorzystaniem badania echograficznego, rzadziej biopsji endomiokardium czy oznaczania stężenia białka natriuretycznego typu B (BNP – β-type natriuretic peptide) wydzielanego przez mięsień sercowy w odpowiedzi na nadmierne przeciążenie objętościowe, co obrazuje dysfunkcję lewej komory serca.
Ponowna ocena LVEF zalecana jest:
● po podaniu połowy planowanej dawki antracyklin lub po podaniu kumulacyjnej dawki:
– doksorubicyny = 300 mg/m2
– epirubicyny = 450 mg/m2
– mitoksantronu = 60 mg/m2
● w przypadku chorych <15. r.ż. lub >60. r.ż.:
– doksorubicyny = 240 mg/m2